Aartsvaders en kamelen – staat er een fout in de Bijbel?

‘De Bijbel is niet waar, want het bevat beweringen die niet kloppen’. Zo’n soort uitspraak hoort u misschien wel eens van uw kennissen, collega’s, studiegenoten of in de media. In dit artikel nemen we één zo’n claim onder de loep: ‘Abraham kan geen kamelen hebben gehad, dit staat fout in de Bijbel.’ Archeoloog Pieter Gert van der Veen heeft er onderzoek naar gedaan en kwam tot andere conclusies.

Volgens Genesis 12:16¹ krijgt Abram allerlei geschenken van de Farao uit Egypte, waaronder kamelen. Een paar regels verder lees je dat hij deze zou hebben meegenomen naar Kanaän. In Gen. 24² lees je over kamelen die de bruidsschat waren voor Izaks bruid. Ook Jakob bezat kamelen (Gen. 30: 43³) evenals de Ismaëlieten (Gen. 37:25⁴).

Is Genesis later geschreven? 

Aardig wat wetenschappers beweren echter dat Abraham helemaal geen kamelen gehad kan hebben. Volgens hen zijn de in Genesis genoemde kamelen mede een bewijs voor het late ontstaan van de vijf boeken van Mozes. Dat zou betekenen dat Genesis veel later geschreven is door een auteur die daarbij elementen uit zijn eigen tijd heeft toegevoegd, zoals het bezit van kamelen. Maar deze conclusies zijn te voorbarig. 

Dromedaris of kameel? 

Het Hebreeuwse woord gml kan zowel dromedaris als kameel betekenen. Dromedarissen werden in de bijbelse gebieden rond Kanaän pas vanaf de twaalfde eeuw v. Chr. door mensen gehouden (gedomesticeerd). Dat was dus circa zes eeuwen ná Abraham ⁵.

En kamelen ⁶ kwamen vooral voor in gebieden ten nóórden van Kanaän. Daarom gaan de eerder genoemde wetenschappers er vanuit dat met het Hebreeuwse woord gml altijd een dromedaris is bedoeld en dat de beschrijving ervan in Genesis later is toegevoegd. Maar het is ook mogelijk dat met gml een gewone kameel wordt bedoeld. Bovendien bestaan er in de archeologie wel degelijk aanwijzingen dat kamelen of dromedarissen al eerder gebruikt werden door mensen, ook in Abrahams leefgebied. 

De bactrische kameel (Camelus bactrianus) en de dromedaris (Camelus dromedarius) behoren allebei tot de kamelensoort. Beide worden in het Hebreeuws met gml weergegeven. Het verschil is dat een bactrische kameel twee bulten heeft en een dromedaris één. De kameel leeft vooral in het noorden, en de dromedaris vooral in het zuiden. De kameel is veel vroeger dan de dromedaris door mensen gehouden als lastdier of trekdier. 

Kamelen al eerder in Mesopotamië 

De hoogleraar west-semitische talen Martin Heide wijst er op dat de kameel al sinds het midden van het derde millennium v. Chr. werd gefokt in zuidelijk Oezbekistan. Dit is dus ruimschoots vóór de tijd van Abraham. Kort daarna zouden zij naar Mesopotamië zijn gebracht. Zo vindt Heide in een lijst uit een Mesopotamische stad tussen exotische wilde dieren ook een kameelachtig dier (‘am.si.har.an’). Volgens de beschrijving is het dier op straat te vinden en maakt het deel uit van karavanen. Volgens Heide zou de in Genesis genoemde gml best wel eens een gewone kameel kunnen zijn.

Archeologische aanwijzingen

Egypte is de plek waar Abraham van farao kamelen ontving. De Egyptoloog Achmed Saber gaat er vanuit dat in Egypte al vanaf 2500 v. Chr. ⁷ kamelen als lastdieren voorkwamen.

Dit blijkt uit meerdere afbeeldingen en kleine beeldjes. Bekend is vooral een stenen zalfdoosje uit het begin van het derde millennium voor Chr., dat ten zuiden van Caïro is gevonden. Ik (red: de auteur) heb dit voorwerp ter plekke grondig onderzocht (afbeelding 1). Zonder enige twijfel heeft dit de vorm van een knielende kameel, die een mand op zijn rug draagt. Ook in Syrië vinden we voorbeelden uit de tijd van de aartsvaders.

Op een rolzegel is een kameel met twee bulten te zien, waarop goden zitten of rijden (afbeelding 2). Gezien de stijl dateert die uit de 18e eeuw v. Chr., de tijd van de aartsvaders. Eveneens uit Syrië en uit ongeveer dezelfde tijd stamt het hoofdje van een kameelbeeldje. Die maakt deel uit van de collectie van de Arbeitsgruppe für Biblische Archäologie bij Stuttgart (afbeelding 3). 

De Bijbel is betrouwbaar

Er kunnen nog meer aanwijzingen opgesomd worden. Maar deze voorbeelden laten zien dat er in de archeologie wel degelijk aanwijzingen zijn dat mensen al kamelen hielden in de tijd en in het leefgebied van Abraham. De beschrijving van aartsvaders met kamelen (gml) is dus niet een bewijs dat Genesis later is geschreven. Het maakt de Bijbel ook helemaal niet onbetrouwbaar. De Bijbel is Gods geïnspireerde Woord van kaft tot kaft!

Pieter Gert van der Veen is archeoloog en universitair hoofddocent aan de Johannes Gutenberg universiteit in Mainz, waar hij momenteel werkzaam is als plaatsvervangend hoogleraar voor bijbelse archeologie. Tevens werkt hij als archeoloog voor de Duitse organisatie Studiengemeinschaft Wort und Wissen e.V. 

Dit artikel is overgenomen uit Bijbelvast nummer 1. Meer informatie over dit blad kunt u hier vinden.

Meer informatie over deze studie en archeologische aanwijzingen vindt u in het boek ‘Volk ohne Ahnen? Auf den Spuren der Erzväter und des frühen Israel’ (2013). Ook in het nieuwe boek ‘Struikelblokken: Veertig vragen bij het Oude Testament’ van dr. Mart-Jan Paul wordt dit onderwerp behandeld. Beide boeken zijn verkrijgbaar in de webshop van Logos Instituut. 

1. ‘Omwille van haar (Saraï) deed hij (farao) goed aan Abram, zodat hij kleinvee, runderen, ezels, slaven en slavinnen, ezelinnen en kamelen kreeg.’
2. vers 11: ‘Buiten die stad (Nahor) liet hij (de dienaar van Abraham) de kamelen neerknielen bij een waterput, tegen de avond, tegen de tijd waarop de vrouwen water komen putten.’
3. ‘Zo breidde het bezit van deze man (Jakob) zich zeer sterk uit; hij had veel kleinvee, slavinnen, slaven, kamelen en ezels.’
4. ‘Vervolgens gingen zij (Jozef’s broers) zitten om de maaltijd te gebruiken. Toen ze hun ogen opsloegen, zagen zij, zie, een karavaan van Ismaëlieten uit Gilead aankomen. En hun kamelen droegen specerijen, balsem en mirre, en zij waren op weg om dat naar Egypte te brengen.
5. De aartsvaders leefden rond 1800-2100 voor Christus.
6. Officieel: bactrische kameel, die we vanaf nu bedoelen als we het woord ‘kameel’ noemen
7. Red.: Dit is de standaard chronologie zoals gehanteerd in de seculiere wetenschap. Volgens sommigen botsen deze jaartallen met de bijbelse dateringen, maar dat is voor het hoofdargument van dit artikel niet relevant.