Samenvatting, deel 1
“Ik ben een vrouw, gevangen in een mannenlichaam.”
Waarom dit boek?
De oorzaak voor dit boek ligt in de nieuwsgierigheid van de auteur naar de vraag waarom een bepaalde statement in onze tijd wordt beschouwd als samenhangend en betekenisvol: “ik ben een vrouw, gevangen in een mannenlichaam.” Zijn grootvader die stierf in 1994 zou deze uitspraak, als hij die had gehoord beschouwd hebben als volstrekte nonsens. Toch wordt die uitspraak in onze tijd niet alleen beschouwd als veelbetekenend, maar het is zelfs zo dat het weerspreken ervan wordt gezien als dom, immoreel of een symptoom van de één of andere irrationele fobie. Niet alleen in bepaalde progressieve kringen wordt er zo over gedacht, maar het is mainstream geworden. Achter deze uitspraak gaat een wereld aan metafysische aannames schuil. Het raakt de verhouding tussen geest en lichaam en geeft daarbij de prioriteit aan de innerlijke overtuiging boven de biologische realiteit. Het scheidt gender van geslacht en het heeft een politieke verbinding middels de LHBTIQ+ beweging.
Het boek is geschreven vanuit de overtuiging dat de zogenaamde seksuele revolutie van de jaren zestig, die nu uitmondt in transgenderisme het gevolg is van een veel bredere transformatie in hoe de samenleving de menselijke identiteit begrijpt. De seksuele revolutie is eenvoudig weg één van de manifestaties van de grote revolutie van het Zelf die plaatsgevonden heeft hier in het Westen.
De seksuele revolutie
De seksuele revolutie vormde een radicale beweging sinds de jaren ’60. De gedragingen die de seksuele revolutie karakteriseerden kwamen echter voor die tijd ook voor: homoseksualiteit, pornografie, en seksuele omgang buiten de band van he huwelijk. Dat dit gedrag veel voorkwam was niet het bijzondere. Wat de seksuele revolutie karakteriseert, is dat dit ongebreideld seksueel gedrag en andere seksuele fenomenen normaliseerde. Wat voordien plaatsvond onder een stigma van schaamte werd nu onderdeel van de gewone cultuur. De seksuele revolutie leidde niet tot het oprekken van grenzen, het leidde tot het volkomen vernielen ervan. De normen op dit gebeid zijn tegengesteld geworden. Als men de oude grenzen hanteert, wordt men gezien als ridicuul en vertoont men verschijnselen van ernstige mentale of morele aantasting. Dit blijkt duidelijk uit het veelvoudige gebruik van het woord fobie. Kritiek op homoseksualiteit heet dan homofobie en op transgenderisme heet transfobie, enzovoort. Het gebruik van het woord “fobie” plaatst effectief degene die kritiek heeft op de moderne seksuele cultuur binnen de sfeer van het irrationele en onverdraagzame. Dit patroon zien we terug in uitspraken van het hooggerechtshof van de USA, maar ook in titels van films etc. Iedereen weet direct dat een film met de titel; The 40-Year-Old Virgin een komedie is. Het idee alleen al dat iemand op 40-jarige leeftijd nog maagd is, is in de ogen van velen tegenwoordig uiterst komisch gezien het zeer grote belang dat tegenwoordig wordt gehecht aan seksuele activiteit. Als men niet seksueel actief is, wordt men gezien als een niet compleet persoon, duidelijk onvolledig of raar. De seksuele revolutie is werkelijk een revolutie: het heeft het morele wereldbeeld compleet omgekeerd.
De natuur van het Zelf
Wat moeten we onder het Zelf verstaan? We bezitten allemaal het bewustzijn dat we een Zelf zijn. Dit heeft verbinding met het ervaren van onze individualiteit. Het Zelf wordt gedefinieerd als: begrip van wat het doel van mijn leven is, wat een goed leven inhoudt, hoe ik mijzelf begrijp, mijn Zelf, in relatie tot anderen en tot de wereld om mij heen. De schrijver heeft veel inzichten ontleend aan de Canadese filosoof Charles Tayler, die het boek schreef: Sources of the Self: The making of the modern identity. Taylor ziet drie belangrijke punten in de moderne ontwikkeling van wat het betekent een Zelf te zijn: 1) Een focus op het innerlijke, 2) de bevestiging van het leven zoals dat nu gewoonlijk geleefd wordt en 3) de gedachte dat de natuur ons voorziet van een innerlijk moreel kompas. Deze ontwikkelingen komen op veel verschillende manieren tot uitdrukking. Ze leiden ertoe dat de innerlijke psychologie, gevoel of intuïtie van de mensen de leiding hebben in wat ze beschouwen als het doel van hun leven.
Een andere manier om de situatie te benaderen is, te vragen wat iemand gelukkig maakt. Is geluk uitwendig of inwendig gericht? Als men mij vraagt of ik gelukkig ben in mijn werk, denk ik dan aan de mogelijkheden die het werk mij geeft om anderen te helpen, me zelf te kleden en te voeden en mijn gezin te onderhouden, of denk ik dan aan mijn psychologisch welzijn? Het antwoord op deze vraag geeft een indicatie van hoe ik denk over mijn Zelf.
Maar hoe kwam dit alles tot stand? Iets is nooit de oorzaak van zichzelf. De seksuele revolutie werd niet veroorzaakt door de seksuele revolutie, en ook de technologie zoals de pil of internet deed dat niet, maar wat dan wel?
Helder denken over de seksuele revolutie.
De auteur wil een aantal vergissingen voorkomen. Ten eerste kan men in de analyse van de situatie zo ver uitzoomen en ingaan op metafysische en universele principes, dat men de specifieke omstandigheden die leidden tot de seksuele revolutie over het hoofd ziet. Anderzijds kan men zo ver ingaan op de specifieke omstandigheden dat men de achterliggende universele principes niet onderkent. Deze vergissingen zijn bijvoorbeeld te vergelijken met het beantwoorden van de vraag: Is de bewering: “de twin towers vielen op 9/11 als gevolg van de zwaartekracht” juist of onjuist? In een zeker opzicht is de opmerking juist en in een ander opzicht onjuist. Zo is het ook met deze materie.
Er is de tendens om het expressieve individualisme in het Westen de schuld te geven van de seksuele revolutie. Het probleem is echter dat wij als puntje bij paaltje komt allemaal expressief individualisten zijn, ook als we een conservatieve seksuele moraal hebben. Zoals de ene zichzelf identificeert op basis van zijn seksuele oriëntatie, zo doet een religieus persoon dat op basis van zijn religie. Het probleem is alleen, dat de samenleving de ene basis (seksuele oriëntatie) wel accepteert als identiteit en de andere basis (religie) niet. Hierbij is al of niet expressief individualisme niet de scheidslijn.
Er is bij de analyse de verleiding dat men de verklaringsschema’s overgeneraliseert. Dan heeft men de neiging om verschijnselen op zichzelf te willen verklaren. We zien bijvoorbeeld dat de snelheid van de transformatie in de afgelopen decennia veel Christenen heeft verbaasd. In de vroege jaren 2000 was de meerderheid van de samenleving tegen het homohuwelijk en 20 jaar later is transgenderisme hard op weg om het nieuwe normaal te worden. De vergissing die we maken, als we zo verbaasd zijn, is dat we ons niet realiseren dat bredere onderliggende sociale en culturele omstandigheden homohuwelijk en transgenderisme eerst plausibel en later normatief maakten. Die onderliggende ontwikkelingen zijn nu diep ingeworteld en maken intuïtief deel van het leven uit. Dit boek probeert te duiden welke intellectuele verschuivingen er hebben plaats gevonden en hoe ze impact kregen bij het publiek.
Het argument.
Deel 1 van het boek vertelt het historische verhaal. Hierbij leunt de auteur op het werk van drie filosofen:
Philip Rieff: ontwikkelde het concept van de triomf van de therapeutische psychologische mens.
Charles Taylor: helpt het concept van de expressieve Self te begrijpen, waarbij de sociale belevingswereld een grote rol speelt.
Alasdair MacIntyre: legt uit dat de huidige ethische zienswijze is gebaseerd op verhalen die niet samengaan en dat huidige claims van morele waarheid in werkelijkheid slechts uitingen van emotionele voorkeuren zijn.
Deel 2 van het boek kijkt naar enkele belangrijke ontwikkelingen in de 18e en 19e eeuw. Na Rousseau spelen Nietzsche, Marx en Darwin een belangrijke rol. Deze denkers en in het bijzonder Darwin, deelden een dodelijke klap uit aan de gedachte dat de natuur een intrinsieke bedoeling heeft en dat mensen speciale betekenis hebben of een kern hebben die aangeeft hoe zij zich zouden moeten gedragen. In de handen van deze mensen verloor de wereld haar teleologie, haar doel. Geschiedenis werd een verhaal van onderdrukking, en het doel van het verhaal is om van de slachtoffers de ware helden te maken.
Deel 3 Handelt over de seksualisering van de psychologie en de politisering van de seks. De centrale figuur is hier Sigmund Freud, maar die wordt opgevolgd door Wilhelm Reich en Herbert Marcuse.
Deel 4 Geeft aan hoe diep de concepten van deze ontwikkelingen de moderne westerse cultuur hebben getransformeerd.
Het boek is geen uitputtende weergave van hoe de huidige normatieve begrip van het Zelf is ontstaan. Het boek is ook geen klacht over de huidige tijd en uiting van heimwee naar de goede oude tijd. De auteur geeft aan dat hij als historicus getracht heeft de ontwikkelingen zo accuraat en objectief mogelijk te beschrijven. En dat verhoogt de waarde van het boek.
Erik van Engelen
