Wanneer werd de Here Jezus geboren? Op 25 december in het jaar 0? En wanneer vonden kruis en opstanding plaats? Nieuw onderzoek heeft ons waarschijnlijk de juiste data gebracht. Zo weten we ook hoe lang Hij op aarde leefde. In dit artikel gaan we de geboorte van de Heer na.
Geen jaar 0
De Evangeliën bevatten weinig jaartallen en in de vroege kerk was men ook niet zo geïnteresseerd in het precieze moment, maar later vonden christenen dat best jammer. Al eeuwenlang heeft men sindsdien geprobeerd te berekenen wanneer Jezus leefde. Om maar even een fout te voorkomen: Jezus kan nooit in het jaar 0 geboren zijn, want dat jaar is er niet geweest. Toen (eeuwen later) de christelijke jaartelling werd ingevoerd, liet men na het jaar 1 voor Christus direct het jaar 1 na Christus volgen. Om precies te zijn, onze christelijke jaartelling danken we aan de geleerde monnik Dionysius Exiguus in het jaar 525. Maar hij zat er met zijn berekeningen een aantal jaren naast. We weten ook dat koning Herodes stierf in wat we nu 4 v.Chr. noemen, kort vóór het paasfeest. De kindermoord in Betlehem heeft dus op z’n laatst in dat jaar plaatsgevonden.
25 december?
De datum van 25 december komt niet uit bijbelse of wetenschappelijke gegevens. Het is de datum van het Romeinse feest van sol invictus, de onoverwinnelijke zon. Dat viel op het donkerste moment van het jaar, midwinter. Vanaf het jaar 354, toen het christendom de officiële godsdienst van de Romeinen was geworden, werden zonnefeest en Christusfeest in elkaar geschoven. Vaak heeft men geprobeerd om via de volkstelling van Quirinius (Lukas 2) een jaartal te berekenen. Maar over die volkstelling weten we eigenlijk niets. De kerstdatum komen we alleen op het spoor via de ster en de wijzen uit Mattheüs 2. In oude boeken lezen we vaak over wijze mensen die koningen en keizers van verre landen opzochten. Zulke wijzen leefden in wat we nu Iran, Irak en Saudi-Arabië noemen.
Komeet
De “ster” helpt ons verder. Het licht ervan was zichtbaar tijdens de hele reis van de wijzen naar Israël. Als we Mattheüs 2, vooral vers 9, goed lezen, moeten we denken aan een hemellichaam dat door de lucht bewoog van Oost naar Zuid: Betlehem ligt ten zuiden van Jeruzalem. Dat de ster “stond” boven Betlehem, wijst op een komeet. De beweging van de “ster” waarover Mattheüs ook schrijft sluit een nova (een zeer heldere nieuwe ster) uit. Kometen werden in die tijd opgevat als boden van verandering: slecht nieuws voor de gevestigde orde, geboorte of overwinning van nieuwe helden. Lijsten van kometen die men had gezien werden bijgehouden in het oude China. Zo weten we dat in 12 v.Chr. de komeet van Halley zichtbaar was, in 5 v.Chr. een andere komeet. De komeet van Halley is te vroeg om de ster van Betlehem te zijn: volgens Lukas 3:1-2 was Jezus rond de 30 jaar in het 15e regeringsjaar van keizer Tiberius, dat is rond 29 n. Chr. Als Hij in 12 v.Chr. geboren zou zijn, was Hij rond 29 n. Chr. een veertiger.
April
Over de komeet in 5 v. Chr meldt de Chinese lijst, dat hij gedurende 70 dagen te zien was vanaf de tweede maand (die liep van 9 maart tot 6 april). Maar waarom zou deze komeet de sterrenkundigen uit het Oosten er toe brengen, op reis te gaan? Twee jaar hadden de planeten Jupiter en Saturnus bij elkaar aan de hemel gestaan en een jaar eerder deze twee samen met Mars. Die gebeurtenissen hadden waarschijnlijk geleid tot gespannen verwachtingen. Dat de komeet verscheen in het sterrenbeeld Steenbok wees volgens oude overtuigingen op een heel belangrijke geboorte.
Voor een reis van, zeg, Babylon naar Jeruzalem per kameel had men ten hoogste een maand nodig. De 70 dagen waarop de komeet te zien was, waren dus ruim voldoende. In de periode tussen april en juni van het jaar 5 v.Chr. kwamen de wijzen in Israël aan en aanbaden de geboren Koning Jezus. Herodes doodde alle jongens die geboren waren sinds de samenstand van Jupiter en Saturnus twee jaar eerder. Jezus kan geboren zijn na 9 maart 5 v.Chr., in maart of april. Dat sluit aan bij de “herders op de velden”: schapen waren in de winter ‘s nachts binnen maar in maart-april buiten. (25 december als geboortedatum was dus sowieso al uitgesloten: te koud voor schapen ‘s nachts in het veld.)
Paasfeest
We gaan nog verder. Volkstellingen duurden vaak lange tijd. Dat in Betlehem de herberg vol was, kan te maken hebben met het joodse paasfeest in Jeruzalem dat talloze pelgrims trok. In 5 v.Chr. viel het paasfeest op 20 april. Rond die datum kan de geboorte plaats gevonden hebben. Kort daarna knielden wijze mannen voor onze Heer. Vervolgens moesten Jozef en Maria met het kind naar Egypte vluchten. Binnen een jaar daarna stierf Herodes de kindermoordenaar, en in het jaar 4 of 3 v.Chr. keerden zij terug naar Israël.
Het onderzoek werd gedaan door Colin Humphreys, natuurkundige uit Cambridge en in 1991 gepubliceerd in het kwartaalschrift van de Royal Astronomical Society. Ik baseer me op zijn artikel in Tyndale Bulletin 43.1 (1992).
Dit artikel is met toestemming van de auteur overgenomen uit Ellips. De volledige bronvermelding luidt: Lalleman, P.J., 2003, De geboortedatum van Jezus, Ellips 28 (247): 30-31.
