De glijdende schaal van Reinier Sonneveld – Een lesje retoriek

by Douwe Tiemersma | okt 1, 2015 | Filosofie, Theologie

Reinier Sonneveld schildert flink buiten de lijntjes met zijn karikatuur van het creationisme. Hij zet de ene na de andere schijnreden¹ op het doek. Het resultaat is weliswaar veelkleurig,² maar onbegrijpbaar. Hij stelt dat creationisten zich op een glijdende schaal³ begeven. Is dat zo? Laten we eens naar zijn beweringen kijken. Hieronder geven we commentaar op zijn artikel.⁴

Creationisten menen dat je schepping en evolutie niet kunt combineren en daarom lezen ze Genesis 1 en 2 alsof dat een journalistiek verslag is. Ze begeven zich op een glijdende schaal. Want stel dat ze deze overtuiging uitbreiden en ook toepassen op andere gebieden?

Direct bij de inleiding gaat het al mis: de auteur verdraait hier oorzaak en gevolg. Genesis 1 en 2 laten zich lezen als geschiedschrijving, daarom kun je schepping en evolutie niet combineren als je de Bijbel serieus wilt nemen. Niet andersom!⁵

1. Christenen nemen wetenschap serieus. We stappen in een vliegtuig en nemen aan dat die in de lucht blijft. We gaan ervan uit dat de ingrediënten op de verpakking kloppen en veilig zijn. We gebruiken internet. De hele dag door vertrouwen we blindelings de resultaten van degelijk wetenschappelijk onderzoek. Creationisten maken hier echter in een enkel specifiek geval een uitzondering op: hoe de wereld en het leven is ontstaan. Daar begint plotseling een diep wantrouwen. Terwijl ze gewoonlijk mee gaan in de consensus en de overgrote meerderheid van de wetenschappers, bestrijden ze die hier plotseling. Waar eindigt dit? Waarom zouden ze niet ook gaan beweren dat de wereld plat is of dat we niet meer in een vliegtuig kunnen?

Ook deze vlieger gaat niet op. (Wegens mutatie heeft deze vlieg de mogelijkheid om te vliegen verloren, een duidelijk voorbeeld van degeneratie)

Leuk bedacht, maar ook deze vlieger gaat niet op. Het gebruik maken van technologie betekent niet dat je het altijd met de wetenschappelijke consensus eens zou moeten zijn.⁶ Dit zou namelijk betekenen dat een christen die in evolutie gelooft zich op hetzelfde hellend vlak begeeft: hij of zij gelooft (net als wij) in de geboorte uit een maagd, in de opstanding uit de dood en in andere wonderen die Jezus deed. Deze zijn niet wetenschappelijk te verklaren.⁷ Hierin is hij minder consequent dan creationisten: hij/zij bepaalt zelf dat de wonderen uit het Nieuwe Testament wel zijn “te vertrouwen”, maar het wonder van de schepping is kennelijk niet te vertrouwen – terwijl alle bovennatuurlijke wonderen niet zijn te verklaren door wetenschap. Daar zijn het wonderen voor! Moeten we zelf beslissen welke wonderen we wel kunnen geloven en welke niet?

2. Christenen geloven dat God mensen niet misleidt. Hij kan zich verbergen en laat zich niet vastpinnen, maar hij liegt in elk geval niet. De Bijbel is betrouwbaar en ook hoe God zich verder openbaart, hoewel dat ingewikkelder en vager is. Omdat de overgrote meerderheid van de onderzoekers, ook de gelovigen onder hen, een overweldigend bewijs ziet voor de oerknal- en evolutietheorie, hebben creationisten hier een probleem. Volgens hen is de wereld in zes dagen geschapen. De wereld ziet er dus wel uit alsof die miljarden jaren oud is, maar eigenlijk is dat niet zo. Creationisten moeten dus wel aannemen dat God actief de waarheid over de schepping verstopt. Maar waarin heeft God dan nog meer ons misleidt [sic]? Is er nu opeens ook van alles in de Bijbel niet waar?

Ook al zo’n vreemde drogreden. Als de Bijbel betrouwbaar is, dan betekent dat, dat de verhalen die als geschiedenis zijn geschreven, echt gebeurd moeten zijn. Is dit niet het geval, dan is de Bijbel niet betrouwbaar. Volgens de Bijbel is de wereld in zes dagen geschapen en minder dan tienduizend jaar oud. De wereld ziet er niet uit “alsof die miljarden jaren oud is,” de meeste wetenschappers gaan uit van hoge ouderdom en interpreteren hun waarnemingen vanuit dat wereldbeeld.⁸ Er zijn echter ook veel wetenschappers die uitgaan van een betrouwbare Bijbel die de waarnemingen vanuit dat wereldbeeld interpreteren. Beide wereldbeelden hebben hun uitdagingen en hun sterke kanten. Het feit dat het ene wereldbeeld wat meer aanhangers heeft, wil niet direct zeggen dat dit het juiste is.⁹.

3. Christenen, waaronder creationisten, geloven meestal dat God zich niet bewijzen laat. Er kunnen wonderen gebeuren, maar die vormen nooit een onweerlegbaar argument voor het bestaan van God. God werkt in het verborgene, via de gewone natuurwetten. Het vreemde is dat creationisten hier opeens een uitzondering in maken als het gaat om de geschiedenis die ver achter ons ligt. Daar zou God zich dan opeens wel zichtbaar en narekenbaar maken. Dit is een linke manier van denken, want moet God straks dan overal op die manier werken? Is alleen iets van God als het een doorbreking van de natuurwetten vormt? Mag God straks nergens meer ‘via’ werken?

“Te zeggen dat creationisten denken dat God via natuurwetten werkt en alleen voor de schepping hier een uitzondering op maken, is een drogreden die stropopredenering wordt genoemd.”

Dit impliceert dat de oerknal netjes verloopt via de natuurwetten, maar bij de oerknal moeten de natuurwetten de verkeerde kant op werken (zwaartekracht moet afstotend werken, anders krijg je geen inflatie). Ten tweede schiep God uit “niets” “iets”. Dat is een wonder dat de natuurwetten doorbreekt. Dat geldt net zo goed voor de oerknal. Daarnaast doorbrak Jezus ook natuurwetten met zijn conceptie, toen Hij van water wijn maakte, brood en vis vermenigvuldigde en uit de dood opstond. God laat zich niet beperken door de natuurwetten, Hij heeft ze zelf bedacht.¹⁰ De Bijbel is daar duidelijk over: God laat bijvoorbeeld plagen over Egypte komen zodat iedereen zal zien dat Hij God is en Petrus zegt in Handelingen 2 dat je aan de wonderen kunt zien dat Jezus door God gestuurd is. Natuurlijk werkt God ook via natuurwetten, maar mag God ze niet meer doorbreken omdat dat niet wetenschappelijk is?¹¹

4. Christenen houden rekening met de cultuur waarin een Bijbeltekst tot stand is gekomen. Niemand gelooft dat er een schaal met regenwater boven de aarde hangt of dat de aarde op pilaren staat. Niemand gelooft dat mosterdzaad het kleinste soort zaad is en tot de grootste boom uitgroeit. Toch staat dat letterlijk in de Bijbel. We zijn echter gewend te beseffen dat ze toen een ander wereldbeeld hadden en dat de huidige wetenschap onze kennis van de wereld kan verbeteren. Creationisten doen dit gewoonlijk ook – alleen niet bij de eerste twee hoofdstukken van de Bijbel. Die lezen ze opeens alsof die door een moderne Nederlander geschreven zou zijn. Daarmee begeven ze zich op een glijdende schaal, want moeten we dan ook al die andere teksten zo lezen? Moeten we vanaf nu geloven dat de aarde op pilaren staat?

Deze gebakken peren kunnen wèl letterlijk worden opgevat (Afbeelding van ah.nl).

Hier verwijt de auteur de creationisten iets, dat hij zelf doet. Uit het hele boek Genesis blijkt duidelijk dat dit bedoeld is om ons te vertellen hoe “het allemaal begon”, hoe God de hemel en aarde maakte, hoe zonde in de wereld kwam, hoe wij allemaal verwant zijn aan die eerste zondaar. Dit was belangrijk in de cultuur waarin Genesis is geschreven: afstamming was in die tijd veel belangrijker dan nu. Door de geschiedenis heen zijn er zelden bijbeluitleggers geweest die dachten dat de auteur(s) bedoelden te zeggen dat Gods’ scheppingswerk miljarden jaren heeft geduurd. Juist wanneer je rekening houdt met de cultuur waarin de Bijbeltekst tot stand kwam, kom je tot de conclusie dat de Bijbel bedoelt te zeggen dat de aarde in zes gewone dagen is geschapen. “Al die andere teksten” zijn op een zelfde manier te lezen: de context bepaalt of iets letterlijk of figuurlijk moet worden opgevat.
De teksten die de auteur ons letterlijk wil laten lezen komen uit de Psalmen¹² of uit gelijkenissen. De stelling dat er letterlijk in de bijbel staat dat “mosterdzaad het kleinste soort zaad is en tot de grootste boom uitgroeit” is wel erg kort door de bocht. Ten eerste laat het Griekse woord voor kleinste zich net zo goed vertalen als één van de kleinste.¹³ Ten tweede blijkt uit de context dat Jezus het over tuinbouw/akkerbouw zaden heeft. Ten derde is het mogelijk dat het mosterdzaadje in die cultuur bekendstond als uitdrukking voor “kleinheid”¹⁴^,¹⁵ Er staat ook niet dat het “tot de grootste boom uitgroeit”, maar “het wordt groter dan alle tuingewassen”.¹⁶

5. Christenen beseffen dat God zich altijd moet aanpassen aan de cultuur van de mensen met wie hij omgaat en in wie hij werkt. Hij moet zichzelf vertalen. Daarom is er ook een ontwikkeling in de Bijbel en kun je de boeken van voor Jezus’ komst in zekere mate verouderd noemen. Ze zijn nog steeds relevant, maar in diverse opzichten weten we meer of beter. Wat zou Jezus ook voor betekenis hebben als hij niet werkelijk iets nieuws kwam brengen? Toch vergeten creationisten bij twee hoofdstukken in de Bijbel opeens deze leesregel. Daarin zou God zich een stuk onvertaalder uiten dan we gewoonlijk aannemen. Dat is link, want hoeveel moeten we dan opeens óók zo onvertaald lezen? Moeten we straks ook diverse passages uit het Oude Testament letterlijk overnemen?

Jezus heeft zich inderdaad aangepast aan de mensen, maar daar volgt niet uit dat er een ontwikkeling (in waarheidsgetrouwheid) in de Bijbel is te vinden.¹⁷ Is Jezus gekomen om “iets nieuws” te brengen? Is Jezus niet gekomen om ons te verlossen van de rotzooi die we er zelf sinds de zondeval van hebben gemaakt? Was dit niet al direct bij de zondeval beloofd door God, en sindsdien keer op keer in het Oude Testament? Klopt dan niet meer wat de Bijbel over zichzelf zegt?¹⁸ De evolutionist leest de Bijbel vanuit zijn eigen evolutiefilosofie: volgens hem zijn niet alleen wij door evolutie ontstaan van simpel naar complex, de Bijbel is door zo’n zelfde proces gegaan: het begin is simpel, geeft ons een simpel, niet helemaal kloppend beeld van de werkelijkheid, maar het wordt steeds complexer, verfijnder en het klopt steeds beter. De ontstaanswetenschappen zijn de laatste openbaring, waardoor het verhaal nu helemaal kloppend gemaakt kan worden… Daarom is evolutie volgens christenen die geloven in evolutie betrouwbaarder dan de Bijbel.

Dit standpunt roept meer vragen op dan dat het antwoorden geeft: Als er een ontwikkeling in de Bijbel is, waarom citeert het NT dan zo vaak het OT? Als er een ontwikkeling in de Bijbel is, waarom zegt Jezus dan dat Hij niet gekomen is om het OT af te schaffen maar te vervullen? Als er een ontwikkeling in de Bijbel is, hoe achterhaald is het NT dan ondertussen?

Je vraagt je af of er binnen deze theorie nog wel waarheid bestaat: de waarheid van nu zal in de toekomst immers altijd worden verbeterd?

Voetnoten

Een schijnreden (ook wel: drogreden) is een reden of redenering die niet klopt, maar wel aannemelijk lijkt. Bron: Wikipedia.
Tip: tel met ons in de voetnoten mee hoeveel verschillende drogredenen Reinier gebruikt. Zijn we er nog een paar vergeten?
De titel (en daarmee het hele artikel) maakt al gebruik van een drogreden: de hellend vlak retoriek. Dat is één.
Reinier Sonneveld – Creationisten op een glijdende schaal, 23 september 2015
Deze drogreden wordt Retrorsum causa et effectus of omkering van oorzaak en gevolg genoemd. Dat is twee.
Deze drogreden wordt Cum hoc ergo propter hoc (Latijn voor “met dit, dus vanwege dit”) genoemd. Dat is drie. En tegelijkertijd nummer vier: een argumentum ad populum, consensus gentium of ‘populistische drogreden’
Je beschuldigt ons nu misschien van de tu quoque drogreden, maar dat is niet helemaal waar: we laten met een reductio ad absurdum (herleiding tot het absurde) zien dat de redenering van de auteur niet klopt.
Dat is nummer vijf: een vals dilemma, valse tweedeling of valse dichotomie (ook wel zwart-witdenken genoemd). De auteur stelt dat God actief de waarheid over de schepping verstopt als de wereld eruit ziet alsof die heel oud is. Maar er is ook nog een andere mogelijkheid: God spreekt de waarheid, maar het ligt aan onze bril of we een wereld zien die oud lijkt. Er zijn goede redenen voor om te zeggen dat de aarde er niet miljarden jaren oud uit ziet. Sterker nog: we kunnen weten hoe de wereld er uit zou zien als die miljarden jaren oud was. De erosiesnelheid is namelijk groter dan de vormingssnelheid van continenten. Je zou dus helemaal geen land meer moeten zien. Ook zou de maan veel verder bij ons vandaan moeten staan, het magnetisch veld zou weg moeten zijn, etc. Dus nee, de wereld ziet er niet miljarden jaren oud uit.
Die hadden we al gehad: de argumentum ad populum, consensus gentium of ‘populistische drogreden’
Te zeggen dat creationisten denken dat God via natuurwetten werkt en alleen voor de schepping hier een uitzondering op maken, is een drogreden die stropopredenering wordt genoemd. En dat is zes…
Overigens is het feit dat de auteur eerst zegt dat creationisten geloven dat God buiten de natuurwetten om heeft geschapen, en vervolgens concludeert dat je “dus” zou moeten denken dat God helemaal niet meer via natuurwetten zou mogen werken weer een goed voorbeeld van een hellendvlakredenering, die hadden we al eerder voorbij zien komen.
In liederen/gedichten kunnen we beeldspraak verwachten.
https://creation.com/images/pdfs/tj/j25_3/j25_3_37-41.pdf
itt de olifant bij ons voor grootheid. Dit is aannemelijk als we zien dat Jezus het mosterdzaadje ook gebruikte om een heel klein beetje geloof mee uit te drukken.
https://answersingenesis.org/jesus-christ/jesus-is-god/seeds-of-dissent/
Zie Marcus 4:30-32. Een stropop argument dus weer, die hadden we al voorbij zien komen.
Deze drogreden wordt een non sequitur redenering genoemd. Dat is nummer 7!
Bijvoorbeeld in 2 Timothëus 3:16, Jesaja 40:8, 2 Petrus 1:21 en ga zo maar door.