Drakenverhalen uit oude tijden
In zeer veel oude culturen – van het Nabije tot het verre Oosten en van het Europese tot het Amerikaanse continent – komen drakenverhalen voor. Sumerië, Babylon, Egypte, Griekenland, Romeinen en zo veel andere volken hadden hun eigen drakenverhalen die generaties lang werden overgeleverd. In oud-oosterse literatuur, maar ook in de oude literatuur van Engelsen, Ieren, Scandinaviërs, evenals bij bijvoorbeeld Amerikaanse Indianen of Eskimo’s van Alaska vinden we allerlei drakenverhalen.
Hierin gaat het vooral om gevechten met dreigende drakenmonsters, waarbij dan meestal een held als dappere, sterke ‘drakendoder’ centraal staat. Draken komen dan ook voor in legendarische teksten, historische verslagen, maar ook in oude kunstwerken zoals muurschilderingen, reliëfs, beschilderde aardewerk voorwerpen. Mensen geloofden dat draken werkelijke dieren waren, die bestonden of hadden bestaan.
Enuma elish: een Babylonisch scheppingsverhaal
De woorden ‘enuma elish’ – betekenis: ‘toen daarboven’ – vormen de opening van een oorspronkelijk titelloos gedicht dat meestal met deze beginwoorden wordt benoemd. Het gedicht is waarschijnlijk rond 1100 v. Chr. ontstaan, maar bevat veel ouder materiaal.
De Babyloniërs reciteerden minstens éénmaal per jaar het ‘Enuma elish’, tijdens het Akitufeest. Dit feest hielp de mensen steeds weer te gedenken hoe de eerste goden waren ontstaan, en hoe er allerlei monsters rondgingen die hen bedreigden. Een groot gevaar vormde vooral de reusachtige zoutwatergodin Tiamat, personificatie van de ‘oerchaos’.
Deze afgrijselijke Tiamat werd meestal voorgesteld als slang of draak en heeft als chaosmonster een belangrijke plaats in de Babylonische mythologie. Daarin lezen we over Tiamat en haar igigi-goden (draken).
Tiamats kinderen waren de lagere igigi-goden die zij liet vechten tegen de hogere anunnaki-goden, die werden aangevoerd en geleid door hun koning Marduk. Tiamat stuurde haar elf igigi-draken de strijd in tegen de anunnaki-goden, nadat nadat Ea haar gemaal Apsu, de zoetwatergod, had gedood, omdat deze bezwaar had gemaakt tegen het lawaai van de jongere goden en hen wilde vernietigen. Marduk, de zoon van Ea, overwon Tiamat en haar igigi-draken. Als oppergod werd Marduk door de godenvergadering aangewezen als kampioen in de strijd tegen Tiamat. De centrale scène in dit gedicht is het drakengevecht waarbij Marduk uiteindelijk zijn aartsvijand Tiamat verslaat. We lezen hier:
Tiamat en Marduk naderden elkaar,
Raakten verstrikt in de strijd, stootten af en aan.….. ….. …..
Hij schoot er een pijl in, doorboorde haar buik,
Reet haar ingewanden uit elkaar, sneed haar hart uit,
Bond haar vast en doofde haar levenslicht. 1
Na Marduks overwinning over de draakgodin Tiamat schept hij de aarde en de mens en geeft hem opdrachten.
Beowulf
Het verhaal over Beowulf behoort tot de Angelsaksiche literatuur en is één van de vroegste voorbeelden van een in volkstaal geschreven Europees episch gedicht. Het oorspronkelijk titelloze gedicht van zo’n 3182 regels wordt sinds enkele eeuwen genoemd naar de naam van de grote held: Beowulf.
Het epische gedicht gaat over het gevecht van Beowulf met een reusachtige vuurspuwende vliegende draak genaamd Grendel. Dit monster had een zware klauw aan een zeer korte poot, waardoor hij uiterst gevaarlijk en ontembaar was. Beowulf werd beroemd omdat hij juist deze angstaanjagende klauwpoot van de draak afhakte.
Aanleiding voor Beowulfs gevecht met Grendel is het feit dat na een feest dertien soldaten van de koning door het monster zijn verslonden. Wanneer Beowulf, de neef van de koning, dit hoort, besluit hij Grendel te doden, hierbij geholpen door veertien mannen. Wanneer zij in een kasteel overnachten worden zij aangevallen door Grendel, die één van de mannen verslindt. Wanneer dit monster ook Beowulf wil grijpen wordt hij door hem tijdens een gevecht gedood. Ook Grendels monsterlijke moeder, die op haar beurt een soldaat had opgegeten, wordt door Beowulf gedood.
Vele jaren later hoort Beowulf over een grot met goud en edelstenen die door een draak wordt bewaakt. Samen met zijn vriend Wiglaf en een groep soldaten proberen ze dit monster te doden. In deze zware strijd weet Beowulf de draak te verslaan, maar dit gevecht kost hem wel het leven.
We kijken nog even naar de beschrijving van Grendel. Het ‘vuur spuwen’ komt ook voor bij bepaalde dinosauriërs, vergelijkbaar met reuzendieren als de Leviathan (Job) en ook kwamen gevleugelde dinosauriërs voor. En wat betreft de gevaarlijke korte klauwpoot van het drakenmonster kan worden gewezen op het volgende. Er zijn resten gevonden van een dinosauriër met grote klauw en kleine poten, de ‘baryonyx’ (zware klauw). Een merkwaardige overeenkomst tussen het monster Grendel en de ‘baryonyx’.
Het is dus zeer wel mogelijk dat het verhaal van de monsterdraak Grendel teruggaat op het werkelijke bestaan van een immens monster, nu aangeduid ‘dinosauriër’.
Daniël en de draak
Onder de Apocriefe boeken vinden we drie toegevoegde verhalen aan het Bijbelboek Daniël.
Eén verhaal gaat over een grote draak, vereerd door de Babyloniërs. De koning stelt dat deze draak levend is en dat Daniël hem zou moeten vereren. Hierop stelt Daniël voor, dat wanneer hij de draak zonder stok of zwaard kan doden, hij hiermee bewijst dat ook dit een dode, onechte god is. Daniël maakt dan koeken van vet, teer en haren/graten/scherpe voorwerpen die de draak opeet en waardoor hij van binnen wordt opengesneden en sterft.
Huaca del Dragón, Perú
Als aanvulling op de drakenverhalen kunnen we ook een voorbeeld uit Zuid Amerika, noemen: de ‘Huaca del dragón’ (‘Drakentempel’), behorend tot de Moche of Mochica beschaving die in het oude Perú bestond tot ca. 750 AD. Het betreft een fraaie tempel in de omgeving van de stad Trujillo. Tot de zestiger jaren lag het gebouw onder het zand bedolven, maar is opgegraven en inmiddels bekend geworden vanwege de indrukwekkende wandsculpturen en muurschilderingen. Een opvallend en steeds terugkomend thema in deze versieringen is de draak. Dit maakt duidelijk dat men ook hier met deze monsterlijke dieren bekend was.
Kunnen draken werkelijke, bestaande dieren zijn geweest?
Als we de tot op heden bekende kenmerken van de dinosauriërs vergelijken met de algemene kenmerken van draken zoals bekend uit de vele verhalen, dan blijkt een opmerkelijke overeenkomst aanwijsbaar te zijn: zeer groot, sterk en angstaanjagend, een dikke huid met zeer grote en harde schubben waardoor de huid ondoordringbaar voor een wapen was, vaak zeer grote stekels op de rug of aan de onderzijde, kon gif en/of vuur spuiten, legde soms ook eieren.
De drakenbeschrijvingen in de vele drakenverhalen tonen treffende overeenkomsten met algemene kenmerken van dinosauriërs: fossiele pterosauriërs hadden vleugels, zoals bepaalde draken. Leviathan (Job 41:11-12) kan geduid worden als een dinosauriër; hij blies rook uit zijn neus en vuur uit zijn bek, zoals draken dat ook vaak doen.
Veel drakenverhalen zijn in de loop der tijd overgeleverd en hierbij hoogstwaarschijnlijk ook uitgebreid en opgesmukt met allerlei gegevens en details over de strijd van een ‘held’ met een drakenmonster. In de overleveringen van de verschillende soorten drakenverhalen zijn veel legendarische, extreme en vaak ook irreële elementen toegevoegd. Maar de basiskenmerken van de in deze verhalen voorkomende draken kunnen zeer wel teruggaan op reële, in de oudheid bestaande dieren. En het is zeer wel mogelijk dat deze ooit bestaande dieren dinosauriërs zijn geweest …
Over de auteur
Annechiena Vrolijk is Hebraïste en oudtestamentica en werkzaam als auteur, docent, spreker. Zij is medeauteur van de 12-delige Studiebijbel van het Oude Testament.
Meer lezen over draken & dinosauriërs?
Lees hier een artikel over het verband tussen draken en dinosauriërs: Op zoek naar de verloren draak
Alle artikelen over dinosaurussen
Tags: Drakenverhalen oude tijden dinosauriër
