Eva, moeder van alle levenden? Of moet de Bijbel op slot?

by Douwe Tiemersma | nov 25, 2017 | Filosofie, Onderwijs, Opinie, Theologie

Soms verbaas ik me over de argumenten die gebruikt worden om evolutie in de Bijbel in te passen. Onlangs las ik bijvoorbeeld hoe sommigen ervan uitgaan dat Eva niet werkelijk “de moeder van alle levenden” kan zijn, zoals in Genesis 3:20 staat. Deze tekst kunnen we moeilijk letterlijk nemen, zo wordt er dan geredeneerd. Als we de tekst hier letterlijk uitleggen, dan zouden we dat ook moeten doen met Genesis 4:21, waarin Jubal de vader wordt genoemd van iedereen die harp en fluit kunnen spelen. Daarom hoeven we Genesis 3:20 ook niet letterlijk te nemen, en dus hoeft Eva niet de eerste mens te zijn.¹

Deze redenering klopt echter niet. Het is een mooi voorbeeld van een non sequitur. Een non sequitur is een drogreden waarbij de conclusie niet volgt uit de premissen.²

Het argument

Het is inderdaad duidelijk dat Jubal niet letterlijk de vader van iedereen is die harp en fluit kunnen bespelen. De auteur bedoelt hier te zeggen dat Jubal de uitvinder was van het harp en fluit spelen: hij was de eerste mens die dit deed, en kan daarmee de (geestelijke) vader genoemd worden van alle harp- en fluitspelers. Ook nu nog verwijzen we soms zo naar (vermeende) grondleggers. Zo wordt Aristoteles ook wel de vader van de wetenschap genoemd. Daarmee kunnen we het eens zijn met onderstaande premissen:

Eva wordt moeder van alle levenden genoemd
Jubal wordt vader van allen die de harp en fluit spelen genoemd
We weten dat Jubal niet de natuurlijke vader is van allen die de harp en fluit spelen

Een logische conclusie uit deze drie premissen lijkt:

Eva is niet (perse) de natuurlijke moeder van alle levenden.

Toch is dit veel te kort door de bocht. Je moet je namelijk afvragen wat de auteur heeft willen zeggen. In het geval van Jubal is dat duidelijk: Jubal was de eerste die de harp en fluit speelde – en daarmee de ‘geestelijke’ vader van iedereen die na hem kwam en deze instrumenten kan bespelen.

Wat wordt bedoeld?

Maar wat wil de auteur over Eva vertellen? Waarom noemt Adam de vrouw Eva? Is zij de geestelijke moeder van alle levenden? Een soort moederfiguur, de eerste vrouw die ons is voorgegaan in het geloof? Dat blijkt nergens uit de context. Sterker nog, vlak voordat de auteur vertelt waarom Adam de vrouw Eva noemt, vindt de zondeval plaats. Als het om geloven gaat, is het juist Eva die als eerste de verboden vrucht eet, en zo medeverantwoordelijk is voor de geestelijke dood. Ook betekent een dergelijke uitleg, dat met alle levenden alleen alle geestelijk levenden bedoeld is. Dat lijkt wat vergezocht.

Veel logischer lijkt de uitleg dat, net zoals Jubal de eerste is die harp en fluit speelt, Eva de eerste is die moeder werd. Dit past veel beter in de context, waar Adam en Eva niet uit een vrouw geboren zijn maar uit stof en een rib gemaakt. Dit contrast komt direct tot uiting in het vers ervoor, waarin God zegt: “stof bent u en u zult tot stof terugkeren.” Let ook op het gedeelte van de vloek dat aan de vrouw is gericht. Hier wordt gesproken over moeite in de zwangerschap en pijn bij het baren. Dit lijkt vooral te gaan over de natuurlijke zwangerschap en geboorte. Daarom is het veel aannemelijker dat Adam het direct daarna ook over het natuurlijke moederschap heeft.

Eva, de eerste moeder

En zo blijft Eva wat de Bijbel haar noemt: de moeder van alle levenden. Het is wonderlijk hoe men zich soms in allerlei bochten wringt om details uit de tekst zo uit te leggen, dat ze beter bij de eigen theologie passen.

Wat leren we hiervan? Er is een algemeen patroon te ontdekken. Steeds wordt er gefocust op één of enkele begrippen. Vervolgens wordt gekeken hoe rekbaar deze zijn, soms aan de hand van andere bijbelteksten. Tenslotte wordt een conclusie getrokken, vaak zonder na te gaan wat de auteur wil vertellen of wat de context is. Zo worden details uitgelicht en besproken, maar raakt men het zicht kwijt op het geheel.

Begrippen waaraan vaak getrokken wordt zijn bijvoorbeeld:

De dagen in Genesis 1³
De dood in Genesis 3 (en op veel andere plaatsen)⁴
Alle in Genesis 7 (alle dieren, alle bergen)⁵

De Bijbel – voer voor theologen?

Het gevaar bestaat dat we de uitleg van enkele begrippen te veel gaan rekken, net zolang tot de rek eruit is, of tot het lijntje knapt. Als de uitleg van specifieke woorden te rekbaar is, wordt de tekst betekenisloos, omdat je alle kanten op kunt. Is de Bijbel geschreven voor een handjevol theologen? Of is de Bijbel door God geïnspireerd, leesbaar voor en tot opbouw van iedereen die gelooft? Durven we te geloven dat Gods Geest de sleutel is tot het begrijpen van de Bijbel? Of is de Bijbel alleen leesbaar voor de beter opgeleiden, voor professionals?