“God is toch almachtig? Dan kan Hij ook evolutie hebben gebruikt als manier van scheppen!”
Ik ben de tel kwijtgeraakt hoe vaak ik deze reactie, of iets in die lijn, heb gehoord. Laten we vandaag deze vraag eens wat verder uitpluizen, en kijken naar een aantal manieren hoe evolutie dan in de Bijbel zou passen.
Is God echt almachtig?
Veel trouwe christenen zullen zich wel twee keer bedenken voor ze deze vraag zullen stellen. Natuurlijk is God almachtig. God is God, en er is niets wat Hij niet kan. Een nobele gedachte, maar dat is niet wat ik in de Bijbel lees!
God kan namelijk een heleboel dingen niet. Hij kan niet liegen, bijvoorbeeld (Numeri 23:19, Titus 1:2). God kan niet moe worden (Jesaja 40:28). God kan zich onze zonden niet meer herinneren wanneer Hij er voor kiest ze te vergeten (Jesaja 43:25). Tussen de regels door kun je ook lezen dat God niet kan stoppen met aan je te denken, en dat Hij niet kan stoppen met van je te houden. Ontzettend bemoedigend allemaal!
Kort samengevat: God kan niet tegen Zijn eigen natuur in gaan. Anders gezegd, voor hen die bij hoog en laag beweren dat God alles kan: God kiest ervoor niet tegen Zijn natuur in te gaan.
De vraag moet dus niet zijn “kan God evolutie gebruikt hebben?”, maar “heeft God evolutie gebruikt?”
Evolutie en Gods karakter
Deze gedachte alleen al moet genoeg zijn om iedere poging evolutie en miljoenen jaren in de Bijbel te proppen te verwerpen. Evolutie gaat namelijk volledig in tegen Gods natuur. Vergelijk bijvoorbeeld de volgende uitspraken over evolutie en Gods karakter:
Evolutie: de zwakken (slechtst aangepaste) individuen en soorten sterven uit.
God: Hij komt juist op voor de zwakken1.
Evolutie: de dood is het ‘scheppende middel’, waardoor nieuwe soorten kunnen ontstaan.
God: de dood is de laatste vijand die wordt verslagen2.
Evolutie: De ‘schepping’ heeft miljoenen jaren geduurd en duurt nog steeds voort.
God: Hij zegt zelf dat Hij de hemel en aarde in 6 dagen heeft gemaakt3.
Wanneer je dus beweert dat God niet in 6 dagen, maar in de loop van miljoenen jaren heeft geschapen, noem je God dus eigenlijk een leugenaar4. En we hadden net geconstateerd dat God niet kan liegen! Op z’n minst zou je hier een kleine geloofscrisis aan over moeten houden.
Beweren dat God een versimpeld verhaaltje heeft gesproken omdat de Israëlieten destijds evolutie niet begrepen zouden hebben is net zo onhoudbaar. De evolutietheorie wordt al aan jonge kinderen uitgelegd. Waarom zouden volwassenen in die tijd het dan niet hebben kunnen begrijpen? Er zijn ook al vanuit de oudheid variaties van de evolutietheorie bekend bij de Grieken, Romeinen en Chinezen.
Evolutie in de Bijbel
Desondanks proberen veel christenen toch evolutie en miljoenen jaren in de Bijbel te proppen. ‘Proberen te proppen’, zeg ik opzettelijk, want je hebt heel wat kunstgrepen nodig om evolutie en miljoenen jaren met de Bijbel in overeenstemming te brengen. Toch zijn er er verschillende pogingen gedaan.
Hier volgt een overzichtje van de meest voorkomende compromistheorieën, wat ze inhouden en waarom ze niet werken. De (vaak bekendere) Engelse term noem ik voor het gemak ook maar even.
Hiaattheorie (gap theory)
De theorie: Deze theorie beweert dat er een tijdsgat bestaat tussen Genesis 1:1 en 1:2, waarin de miljoenen jaren passen. In die tijd zou een ras (of rassen) van mensen zonder ziel de aarde hebben bevolkt, en zou ook Lucifer gevallen zijn. God oordeelde de wereld met een vloed, de wateren waarover Genesis 1:2 spreekt.
Argumenten: De argumenten die worden aangehaald voor deze theorie zijn onder andere dat in de Engelse King James vertaling ‘replenish’ (hervullen) staat wanneer het over Gods scheppingswerk gaat. De Hebreeuwse woorden voor ‘woest en ledig’ (tohu wavohu, vers 2) komen in de Bijbel verder ook voor als het gaat om het woeste en lege land na Gods toorn (Jeremia 4:23). Voor de val van Lucifer en ‘Lucifers vloed’ in deze periode worden een aantal verzen aangehaald die over de zondvloed gaan, zoals 2 Petrus 3.
Weerlegging: God verklaart aan het einde van dag 6 dat alles ‘zeer goed’ was. Dit heeft zo ongeveer de betekenis van ‘perfect’. Zou God werkelijk zeggen dat Zijn schepping perfect was als Zijn mooiste engel al gevallen was?
Vanuit het Hebreeuws is ook duidelijk dat deze theorie niet werkt. Genesis 1:2 is een bijzin van 1:1. Er is grammaticaal gezien geen ruimte tussen deze verzen. Woest en leeg hoeft ook niet perse naar een verwoesting te verwijzen. Als allegorie een Word document: wanneer je een nieuw document opent is het leeg, onbeschreven. Als je vervolgens een tekst typt en die weer uitwist is het document ook leeg. Woest en leeg hoeft dus niet ‘verwoesten leeggemaakt’ te betekenen (maar dat kan wel).
Voor de fossielen wordt verwezen naar de vloed van Lucifer. Maar als je de aardlagen en fossielen toewijst aan zo’n hypothetische, wereldwijde vloed, dan heb je helemaal geen miljoenen jaren meer nodig! Het idee voor miljoenen jaren komt juist uit de afzettingssnelheid van sedimenten.
Dag-tijdperktheorie (day-age theory)
De theorie: De dag-tijdperktheorie stelt dat de scheppingsdagen geen letterlijke dagen van 24 uur waren, maar lange tijdperken.
Variant: de eerste drie scheppingsdagen duurden een onbepaalde tijd, omdat de zon er nog niet was en die bepaalt de lengte van een dag.
Argumenten: In 2 Petrus 3:8 staat dat bij God een dag is als 1000 jaar.
Weerlegging: De tekst uit 2 Petrus gaat helemaal niet over de schepping, maar over hoe lang het duurt tot de wederkomst van Jezus. Daarbij wordt dit vers maar half geciteerd: bij God is een dag als 1000 jaar, en duizend jaar is als één dag. Dit principe heft zichzelf eigenlijk op, want je kunt vanuit dit vers ook de andere kant op redeneren. En zelfs als een dag 1000 jaar was, dan kom je op een scheppingsweek die 6000 jaar heeft geduurd, niet 14 miljard jaar. En als we de proponenten van deze theorie in alles gelijk geven, dan heb je nog het probleem dat de planten op dag 3 werden geschapen, en vogels en insecten pas vanaf dag 5. Planten hebben dieren nodig voor de voortplanting, het bekendste voorbeeld zijn de bijen die hun nectar uit bloemen halen en in ruil daarvoor stuifmeel meenemen.
Planten kunnen best 2 dagen zonder insecten, maar geen 2000 of 2 miljoen jaar. (1)
Over de precieze lengte van een dag in Genesis 1 wordt hevig gediscussieerd. Dag kan namelijk, afhankelijk van de context, verschillende dingen betekenen. Dat werkt in het Nederlands ook zo: in de dagen van mijn grootvader duurde het 2 dagen om gedurende dedag van Eindhoven naar Amsterdam te reizen (nou ja, ik noem maar iets). De eerste ‘dagen’ verwijst naar een tijdperiode, de tweede naar een periode van 24 uur en de derde naar het lichtdeel van een periode van 24 uur. Welke van deze drie betekenissen je ‘dag’ meegeeft hangt af van de context.
Zo ook in Genesis 1. Daar wordt ‘dag’ altijd genoemd samen met een nummer, ‘avond’ en ‘ochtend’ en eenmaal met ‘nacht’. In de rest van de Bijbel kom je deze combinaties bijna uitsluitend tegen als het gaat om letterlijke dagen. Er zijn twee uitzonderingen, een profetische en een poëtische tekst. In geen enkele van die letterlijk honderden keren dat ‘dag’ voorkomt in de Bijbel in combinatie met een getal, ‘avond’, ‘ochtend’ en/of ‘nacht’ wordt er aan getwijfeld of het wel om een letterlijke dag gaat. Waarom zou je er dan wel aan twijfelen in Genesis 1? De enige reden is omdat een aantal atheïsten heeft besloten dat de aarde ouder zou zijn dan de Bijbel beweert.
Omdat in Genesis 1:5 God het licht dag noemt en het duister nacht, zijn dag en nacht niet gedefinieerd aan de hand van de zon. Zouden de dagen dan langer kunnen zijn dan 24 uur, gezien dagen nu gedefinieerd worden aan de hand van de zon (die er pas vanaf dag 4 was)? De tekst zelf wijst niet die kant op. En dat is ook helemaal niet nodig. De reden om lange tijdsperioden in Genesis te plaatsen is mede door de ouderdom van het heelal, bepaald aan de hand van sterrenstelsels. Maar die sterrenstelsels bestaan uit sterren, en sterren zijn zelf op dag 4 geschapen! Daarmee vervalt de noodzaak om lange tijdsperioden in de scheppingsdagen te lezen als je uitgaat van deze dag-tijdperkhypothese.
Kadertheorie (framework hypothesis)
De theorie: Volgens de kadertheorie zou Genesis 1 een literair (lees: poëtisch) kader zijn waarin vooral op de theologische kant van het verhaal (God als schepper van alles) wordt gewezen, en die je vooral maar niet als historisch verslag moet zien.
Variant: De zes dagen zouden niet scheppingsdagen zijn, maar ‘uitlegdagen’, waarin God aan Mozes op de berg vertelt over Zijn scheppingswerk.
Argumenten: Vanuit de Bijbel zijn er zover ik weet geen argumenten voor deze theorie (misschien ergens een vage verwijzing naar 2 Petrus 3:8). De theorie stelt dat, omdat Genesis wordt toegeschreven aan Mozes, God dit aan Mozes gedicteerd heeft.
Weerlegging: De Hebreeuwse tekst laat er geen twijfel over bestaan dat het hier om een prozaïsche tekst gaat, een verslag. De verhalende vorm (waw-consecutivum) wordt in heel Genesis 1 gebruikt. Dat betekent dat het eerste werkwoord in een perfectum vorm staat, en de rest van de werkwoorden in een imperfectum met het Hebreeuwse woord voor ‘en, maar, toen, etc.’ (we’) ervoor. Proza zegt natuurlijk niets over de betrouwbaarheid of het waarheidsniveau van een tekst, enkel dat deze tekst niet als poëzie is bedoeld.
Over de herkomst van Genesis zal ik in de toekomst vast nog wel eens iets schrijven. Voor nu volstaat het de kleitablettenhypothese van Wiseman even te noemen. Hoewel deze theorie niet waterdicht is geeft het wel op een elegante wijze weer hoe je Genesis historisch kunt duiden. Wiseman stelde dat Genesis een verzameling is van een serie kleitabletten die later door een redacteur (Mozes) tot één boek zijn geschreven. Opmerkelijk is dat in de Bijbel zelf nooit Genesis met Mozes in verband wordt gebracht. Wanneer Jezus bijvoorbeeld in gesprek is met zijn discipelen verwijst Hij vaker naar Mozes (“Mozes heeft jullie geleerd dat…”). Het gaat dan altijd om teksten uit Exodus, Leviticus, Numeri of Deuteronomium.
Dat de dagen in Genesis 1 uitlegdagen zouden zijn is op z’n best een zwak argument. Waarom zou Mozes daar dan niet naar verwezen hebben? “Op dag 1 legde God uit dat…” Nee, in plaats daarvan lees je in Exodus, wat wél toegeschreven wordt aan Mozes, dat God zegt dat Hij in 6 dagen de hele kosmos geschapen heeft.
Theïstische evolutie (theistic evolution)
De theorie: Aanhangers van theïstische evolutie beweren dat God de evolutie in werking heeft gezet, en zich verder heeft teruggetrokken en gewoon alles op z’n beloop gelaten.
Variant: Progressieve creatie (progressive creation) stelt dat God zich actief met Zijn schepping heeft bezig gehouden door evolutie te sturen.
Argumenten: Evolutie wordt gezien als feit, daar kan men niet om heen. Toch is men christelijk opgevoed en wil men niet het geloof vaarwel zeggen. De tussenweg is om evolutie als Gods scheppingsmechanisme te zien.
Weerlegging: Zoals we aan het begin van deze blog hebben gezien gaat evolutie tegen het karakter van God in. Stellen dat God de evolutie gebruikt zou hebben als scheppingsmechanisme is, en ik benadruk het nog maar eens, God een leugenaar noemen.
Gemeenschappelijke factor
Er zijn nog andere variaties en kunstgrepen. Dit zijn de meest voorkomende en vaak de hardnekkigste. Hoewel ze allemaal op een andere manier proberen om de Bijbel met evolutie in overeenstemming te brengen hebben ze allen één ding gemeen: het is steeds de Bijbel die moet worden aangepast!
De wetenschappelijke kennis verandert voortdurend en in hoog tempo. Mijn studieboeken die ik aan het begin van mijn universitaire studie heb moeten kopen dienen nu enkel als boekenkastvulling of deurstopper, omdat de kennis die er in staat verouderd is. De Bijbel is onveranderlijk (en wordt daarom ook als onwetenschappelijk gezien omdat je de Bijbel niet aan kunt passen). Het onveranderlijke wordt dus steeds aangepast naar het veranderlijke. De illustratie van Answers in Genesis (rechts) geeft dit punt mooi weer.
De duivel trok in Eden Gods woorden al in twijfel (“Heeft God echt gezegd dat…”). Aanhangers van bovenstaande compromis-theorieën doen eigenlijk hetzelfde als Eva destijds, ze stellen Gods woord ondergeschikt aan het woord van anderen (de satan in het geval van Eva, de mensen in het geval van compromistien – is dat een woord? Nou ja, nu wel :-)).
Hellend vlak
Door een compromis te sluiten tussen de Bijbel en de evolutietheorie begeef je je op een hellend vlak. Nu worden alleen de eerste elf hoofdstukken van Genesis nog “maar” als symbolisch opgevat (schepping-zondeval-zondvloed-toren van Babel), omdat dat men er van overtuigd is dat dit niet kan volgens de huidige wetenschappelijke kennis. Maar denk eens na, wat kan nog meer niet? Een zee die opensplijt, waar een heel volk doorheen trekt? Een profeet die drie dagen in de buik van een vis zit? Een maagdelijke geboorte? Opstanding uit de doden? Als je Genesis ontkent, heb je geen reden om al die andere wonderen niet ook te ontkennen.
Daarbij haal je met het ontkennen van Genesis ook de noodzaak voor het kruis weg. Want Jezus is gekomen om de gevolgen van de zondeval teniet te doen. Hij droeg aan het kruis precies die dingen die in de wereld zijn gekomen bij de zondeval: doornen, naaktheid, lijden, bloedvergieten en dood. Als evolutie waar is, was er al lijden en dood vóór Adam. Dan is de dood dus ook geen straf op de zonde, en dan had Jezus dus ook niet die straf hoeven dragen.
Anders gezegd: Als de zondeval niet letterlijk waar is, had Jezus ook geen letterlijke kruisdood hoeven sterven. Daarmee maak je het offer van Jezus dus eigenlijk inhoudsloos. Genesis is geen bijzaak bij het evangelie, Genesis is het fundament ervan!
over de auteur
Gert-Jan van Heugten is ir. in de scheikundige technologie en schrijft en spreekt regelmatig over schepping en evolutie. Lees meer van en over hem op zijn eigen site: waaromschepping.nl.
Voetnoten
- Zie Mattheüs 5:5 – Gelukkig de zachtmoedigen, want zij zullen het land bezitten (NBG51)
- Zie 1 Korinthe 15:26 en Openbaring 20:14
- Exodus 20:11 – Want in zes dagen heeft de Heer de hemel en aarde gemaakt, en op de zevende dag rustte Hij. Daarom heeft de Heer de sabbat gezegend en heilig verklaard. (NBG51)
- Opmerking redacteur wetenschep: Er zijn ook gelovigen die er van uit gaan dat God dit niet zelf heeft gezegd, maar dat mensen dit over God hebben gezegd. Dat doen zij door te zeggen dat niet Mozes de eerste boeken van de bijbel heeft geschreven, maar dat deze boeken door overlevering van vader op zoon en met vermenging van verhalen uit omliggende volken uiteindelijk slechts rond de tijd van Salomo op schrift zouden zijn gesteld. Hier zijn twee zeken tegenin te brengen: 1. Jezus zegt zelf dat Mozes de auteur is (Mar 7:10; 10:3–5; 12:26; Luc 5:14; 16:29–31; 24:27, 44; Joh 7:19,23). 2. Er is geen hard bewijs te vinden voor het zo laat verschijnen van de bijbel, keer op keer blijkt dat de bijbel betrouwbaarder blijkt dan de media soms doen overkomen. Voor meer informatie over de betrouwbaarheid van de bijbel zie deze en deze link(engels)
