Geen aanwijzingen voor de exodus?

by Gert-Jan van Heugten | feb 28, 2017 | Archeologie, Geschiedenis, Onderwijs

In het RD van zaterdag 4 februari j.l. stond een column van Henk de Waard. Hij vroeg zich af in de rubriek Weerwoord of het verhaal van de exodus is verzonnen, omdat er immers geen archeologische bewijzen zijn gevonden dat de Israëlieten ooit in Egypte zijn geweest. Gelukkig concludeert hij dat het onwaarschijnlijk is dat de geschiedenis van de uittocht is gefabriceerd. Wel noemt De Waard meerdere keren dat er geen buiten-Bijbelse bewijzen zijn voor de Israëlieten in Egypte. Maar is dat wel zo..?

Technisch gezien is het niet correct om van ‘bewijs’ te spreken in deze context. Bewijzen doe je in de wiskunde. Het zou beter zijn om van ‘aanwijzingen’ te spreken, een conventie die hieronder dan ook zal volgen. Archeologische aanwijzingen die de Israëlieten wél in Egypte plaatsen zijn er genoeg. Je moet alleen weten waar je moet zoeken. Die aanwijzingen zijn er niet in de tijdsperiode waarin men ze verwacht op basis van de conventionele Egyptologische tijdsrekening. Die gaat uit van een chronologie die behoorlijk is opgerekt. Men is gewoon de uittocht te plaatsen in het Egyptische Nieuwe Rijk, rond de tijd van Ramses II. Die farao stond bekend om zijn grootse bouwwerken. Het is een kleine gedachtestap om hordes Hebreeuwse slaven voor de geest te zien die met enorme rotsblokken slepen. Dat is echter niet het plaatje dat de Bijbel schetst, de Israëlieten moesten namelijk bakstenen maken.

In het Nieuwe Rijk vind je inderdaad geen sporen van Hebreeuwse slaven. Maar die sporen zijn er wel ergens anders in de Egyptische geschiedenis, namelijk in het Middenrijk. Daar zijn sporen van een plotselinge centralisering van de macht: van vazallen naar de farao, zoals je mag verwachten op basis van het Bijbelse verslag van de hongersnood. Er zijn Semitische huizen en nederzettingen gevonden, lijsten met namen van Semitische slaven en zelfs een verslag van de schrijver Ipuwer dat overeenkomsten vertoont met de tien plagen.

Jozef was onderkoning. Vanwege die hoge positie kan zijn naam genoemd zijn in oude teksten. Het is echter niet zo aannemelijk dat wetenschappers dan de naam ‘Jozef’ aantreffen. In Genesis 41:45 staat immers dat de farao Jozef de naam ‘Zafnath-Paänea’ gaf. Dit is een Hebreeuwse vertaling of transcriptie van de Egyptische naam. Je mag eerder verwachten die naam te vinden, als er al iets gevonden gaat worden. Want ook van de Egyptische geschiedenis is lang niet alles bewaard gebleven.¹.

Petrovich

De Waard schildert de ontdekking van Petrovich, die claimt dat Hebreeuws het oudste alfabet is, af als ongeloofwaardig. De Waard meldt dat deze ontdekking ondertussen weersproken is, maar geeft daar geen bron bij. Een snelle internetzoektocht levert ook geen weerleggingen van Petrovich’ argumenten. Dat is opmerkelijk, omdat men er in de seculiere media normaal gesproken als de kippen bij is om claims die de Bijbel bevestigen te ontkrachten. Petrovich is een academisch opgeleide wetenschapper en zijn theorie dient wetenschappelijk weerlegd te worden en mag om die reden niet zomaar als onzin worden afgedaan, zonder duidelijke bronvermelding. De discussie hierover moet nog gevoerd worden en dat kan wel jaren duren.

Verdronken farao

Terecht merkt De Waard op dat er geen melding is van een farao die met zijn leger verdronken is. Daar zijn verschillende argumenten voor aan te voeren. Ten eerste wordt er waarschijnlijk gezocht in de verkeerde tijdsperiode, zoals eerder aangegeven. Ten tweede waren de Egyptenaren er niet erg happig op om hun nederlagen op schrift te stellen (hoe anders is de Bijbel!). En ten slotte is het mogelijk dat de farao helemaal niet met zijn leger verdronken is. Op basis van de Bijbeltekst zelf kun je namelijk niet concluderen dat de farao is omgekomen in het water. Dat hij niet expliciet genoemd wordt suggereert dat hij niet de Schelfzee ingetrokken is, maar ook dat is niet met 100% zekerheid vast te stellen.
Gelukkig concludeert De Waard in het RD dan weer wel dat het onwaarschijnlijk is dat de geschiedenis van de slavernij en de exodus is verzonnen. Maar, nogmaals, dat er geen aanwijzingen voor zijn buiten de Bijbelse tekst om is echt te kort door de bocht. Dat niet iedereen deze aanwijzingen zal accepteren en omarmen is een ander verhaal. Het reconstrueren van de geschiedenis, buiten de Bijbel om althans, blijft mensenwerk.

Dit artikel is met toestemming overgenomen van de website van Weet Magazine. Het artikel werd ook verkort geplaatst in het Reformatorisch Dagblad. Het originele artikel is hier te vinden.