De Harz: veel geologisch geweld in een relatief korte periode van tijd

Heeft u de zomervakantie nog niet geboekt? Dan is het wellicht een idee om naar Duitsland te gaan en een bezoek aan de Harz te brengen. Dit gebergte ligt slechts vier uur rijden van de Nederlandse grens.

Op de laatste vrijdag en zaterdag van april was ik samen met een groepje geïnteresseerden op geologie-excursie in de Harz. De excursie stond onder leiding van de ervaren en belezen drs. Hans Hoogerduijn. Tijdens de excursie waren waardevolle discussies waardoor we met nieuwe inzichten maar toch ook met veel vragen weer terug naar huis gingen. Over deze excursie zal door mijn Nederlandstalige mede-creationisten nog veel gesproken en gediscussieerd worden. Want bij welke creationistische werkhypothese passen de waarnemingen nu het beste?

Ik kon pas op vrijdag afreizen, maar de rest van de groep al de dag daarvoor op excursie gegaan. Van de groep hoorde ik enthousiaste verhalen over de gipsgroeve die een belangrijke plaats heeft in de zogenoemde zoutdiscussie onder Nederlandstalige creationisten. Ook hoorde ik van een bezoek aan de Solhop Berg ten noorden van Seesen. Hier werd een Rotliegend landschap bezocht. Volgens onze gids drs. Hoogerduijn kenmerkt dit landschap zich door conglomeraten en eolische afzettingen. Het zijn volgens hem afbraakproducten van de Variscische gebergten. Omdat het afbraakproducten betreffen van gebergten moet ten tijde van van de vorming van deze lagen volgens de gids, die verdediger is van het zogenoemde rekolonisatiemodel¹, de zondvloed al zijn afgelopen. De roodkleuring is en teken van atmosferische oxidatie. Drs. Hoogerduijn ziet het Rotliegend als een belangrijk argument voor het rekolonisatiemodel.²

Op vrijdag begonnen we met een bezoek aan een diabaasgroeve ten noorden van het dorpje Zorge. De documentatie, die Hans van tevoren had gemaakt, geeft aan: “Diabaas is een vulkanisch gesteente dat onder water in een marien milieu is uitgestroomd en in gestolde vorm een soort basalt vormt. Alleen is onder invloed van het zeewater de samenstelling van het basalt veranderd: het witte mineraal plagioklaas is omgezet in albiet en het zwarte mineraal pyroxeen in groen chloriet.”³ Interessant om te bekijken.

Vervolgens gingen we naar een van de indrukwekkendste excursiepunten van de dag: de Feuerstein klippen. Deze rotspartij “is een door verwering gedesintegreerd restant van het dak van de Brocken granietplutoon. Deze rotspartij is een monument dat getuigt van de extreme verwering en erosie waaraan dit granietlichaam onderhevig is geweest in het Mesozoïcum, het Tertiair en het Pleistoceen.”⁴ Volgens onze gids moet het daarom wel na de zondvloed zijn gevormd. Hoe is dit dan na de zondvloed gevormd? De documentatie bij deze excursie geeft “Door de rest en drukspanning van de Variscische orogenese en door afkoeling van het magma ontwikkelt zich in het granietlichaam (in het Perm + Mesozoïcum) een netwerk van scheuren en breuken. Zo veranderde het graniet in een geologische Rubik kubes.”⁵ We klimmen samen de klif op en voelen ons een dwerg bij de massieve ‘graniettorens’ van naar schatting 25 meter hoog. Verwonderd staan we erbij stil en kijken geïnteresseerd omhoog. Graniet is niet alleen een hard gesteente merken we als we in de auto stappen en na tien minuten bij een volgende groeve aankomen. Deze groeve ligt 400 meter ten zuiden van de Oderteich.⁶ Dat graniet niet alleen keihard gesteente is merken we als we bij een tien meter hoge ‘muur’ van graniet stilstaan, 400 meter ten zuiden van de Oderteich. “In deze groeve zijn tussen het granietgruis verschillende stadia van de wolzakverwering te zien: van nog met elkaar verbonden granietblokken tot volledige geïsoleerde en naar beneden gerolde exemplaren.”⁷ Als graniet bloot staat aan verwering e.d. kun je zomaar stukken afbreken en vergruizen. Ik stop een stukje in mijn tas als aandenken aan de dag dat ik graniet kon breken.

Een ander punt wat interesse wekt is de Gabbro groeve bij de Bärensteinberg. Gabbro is een keihard gesteente dat gebruikt wordt voor de wegenbouw. Het is ook een uniek gesteente omdat het een dieptegesteente is. Volgens de uitleg was het “oorspronkelijk een onderdeel van de continentale onderkorst”.⁸ Wat een geweldige krachten moeten er een rol gespeeld hebben bij het opstuwen van deze onderkorst.

We gaan nog meer interessante locaties langs (zoals het Kellwasserdal, met een uitstervingsgolf in het Devoon, en het Iberg-Winterberg ‘rif’, een rifstructuur waarvan het zeer onwaarschijnlijk is dat deze in situ is) maar het voert te ver om dat in dit korte verslag te bespreken. Op zaterdag bezoeken we nog enkele groeves in het midden en het zuiden van de Harz. Dit gebied bestaat voor het grootste deel uit olisthostromen. De reisgids geeft: “Dit type afzettingen is ontstaan door stijging van het graniet aan het einde van het Carboon. Daardoor worden grote delen van de oorspronkelijke bekkenopvulling omhooggeduwd en opzij geschoven. Deze sedimenten vermengen zich en glijden naar het zuiden weg.”⁹ Dat moet een mega aardverschuiving geweest zijn! Nauwelijks voor te stellen. We bekijken de kaart die achterin de auto ligt. Als laatste bezoeken we de indrukwekkende Teufelsmauer, een verticaal staande aardlaag aan de rand van de Harz. De excursie wordt afgesloten in een lokaal museum. Daarna nemen we afscheid van de Harz en rijden terug naar huis. Deze excursie geeft onderweg genoeg stof tot nadenken, ook de komende tijd zullen Nederlandstalige creationisten hun hoofd nog wel even buigen over de bevindingen die opgedaan zijn.¹⁰ Als we alle waarnemingen overzien dan kunnen we wel de conclusie trekken dat het ontstaan van Harz past binnen een chronologie van veel geologisch geweld in een relatief korte tijd.

1. Voor een uitwerking van het rekolonisatiemodel (RKM) zie het niet gepubliceerde manuscript.: Hoogerduijn, J.E., Wit, J.R. de., 2009, Zoeken naar de zondvloed. Een grensverleggende speurtocht aller tijden (Urk: De Oude Wereld). Zie ook chronologie 2 uit een kader van dit artikel over een fossiele pinguïn: https://logos.nl/waggelden-er-pinguins-rond-leefomgeving-dinosauriers/.
2. Hoogerduijn, J.E., 2017, Harztocht: een geologische excursie naar de Harz (niet gepubliceerd manuscript), p. 3-5.
3. Ibid., p. 22.
4. Ibid., p. 24-26.
5. Ibid.
6. De Oderteich is een 180 meter lange en 18 meter hoge stuwdam in de Oder.
7. Ibid., p. 29-30.
8. Ibid., p. 33-34.
9. Ibid., p. 45-46.
10. Over het Harz-gebergte is door creationisten vrijwel niets gepubliceerd. Dat maakt het extra interessant om ons er het komende jaar mee bezig te houden.