Het mosterdzaad is echt niet het kleinste van alle zaden. Maar… heeft Jezus dan een onwaarheid gezegd in de gelijkenis in Markus 4:30-32?
Volgens de Canadese theoloog Denis Lamoureux heeft Jezus Zich met Zijn uitspraken aangepast aan de beperkte wetenschappelijke inzichten van die tijd. Dat zou ook gelden voor Zijn uitspraak dat een mosterdzaad ‘het kleinste is van alle zaden in de aarde’. In werkelijkheid – zo heeft de wetenschap ontdekt – zijn er kleinere zaden, zoals die van de orchidee. De Bijbel kun je daarom, concludeert Lamoureux, niet gebruiken als basis voor de huidige wetenschappelijke kennis. Het Evangelie is een goede boodschap over geloofszaken, maar het wereldbeeld is soms verouderd, aldus deze auteur. Daarom is er volgens hem ook ruimte om schepping en evolutie te combineren.
Boer in Israël
Wat moet je met deze opvatting? In de gelijkenis staat dat een mosterdzaadje het kleinste is van alle zaden op de aarde. Het is ook mogelijk ‘aarde’ te vertalen met ‘grond’ of ‘akker’. De Heiland verwijst hier naar de praktijk in Israël: een boer heeft diverse soorten zaad, en het mosterdzaad is daarvan het kleinste. De parallelle uitspraak in Mattheus 13:31- 32 bevat de woorden ‘zijn akker’ en in Lukas 13:18-19 staat ‘zijn tuin’. Hieruit blijkt duidelijk dat de praktijk van een boer in Israël is bedoeld. Jezus doet dus geen uitspraak over allerlei zaden ter wereld, maar beperkt Zich tot wat bij de hoorders bekend was.
In de akker
Het is mogelijk tegen te werpen dat de Statenvertaling en de Herziene Statenvertaling het slot van Markus 4:31 vertalen met ‘die (er) op de aarde zijn’. Dat duidt toch op de hele wereld? Het is echter beter te vertalen met ‘die er in de aarde (akker) zijn’. De reden daarvoor is dat in het Grieks twee keer precies dezelfde uitdrukking wordt gebruikt (epi tès gès). De eerste keer betreft die het zaaien in de akkergrond. Het ligt daarom niet voor de hand de tweede keer ‘op de aarde [= wereld]’ te vertalen.
Algemeen bekend
Het is ook van belang te beseffen wat een gelijkenis is. Een gelijkenis sluit aan bij praktische waarnemingen en de spreker gebruikt die om een bijzondere boodschap door te geven. In dit geval is de boodschap dat het Koninkrijk van God heel klein begint, maar groot zal worden. Jezus gaat uit van een algemeen bekende waarneming. De hoorders van de gelijkenis zullen hiermee ingestemd hebben. Ook elders gebruikt Hij dit zaad als voorbeeld van iets wat heel klein is: een geloof als een mosterdzaad (Mattheüs 17:20). In de latere Joodse traditie is het mosterdzaad eveneens spreekwoordelijk klein. Daarin is sprake van een verontreiniging die zo klein is als van een mosterdzaadje. In de Koran is het mosterdzaad een voorbeeld van iets wat extreem licht is. Zulke uitspraken zijn geen wetenschappelijke beweringen over alle zaden ter wereld. Ze berusten op waarnemingen in de landbouw. De Joden hielden zich niet bezig met het zaaien van orchideeënzaad en kenden die zaden dus niet. Ook al is dit zaad kleiner dan mosterdzaad, het zou voor het overbrengen van de boodschap minder sterk zijn om over orchideeënzaad te spreken.
In hun verband
Het is opmerkelijk dat in discussies over schepping en evolutie het voorbeeld van het mosterdzaad aangehaald wordt om aan te tonen dat er verouderde wetenschappelijke informatie in de Bijbel staat. Men concludeert dan al heel gauw dat ook de voorstellingen over de schepping in Genesis 1-3 inmiddels achterhaald zijn. Het voorbeeld van het mosterdzaad is echter niet geschikt om die bewering te onderbouwen. Het is belangrijk om uitspraken zorgvuldig in hun verband te bezien. Dat biedt ook de mogelijkheid om de uitspraken over het wereldbeeld serieus te nemen. Het geloof – zelfs al is het zo klein als een mosterdzaadje – betreft de gehele Bijbel, niet alleen een kern.
Dit artikel is met toestemming overgenomen uit Weet Magazine. De volledige bronvermelding luidt: Paul, M.J., 2018, Kleinste zaad ter wereld. Had Jezus het mis toen Hij over mosterd sprak?, Weet 52: 33.
