De zomer komt eraan! Als het augustus is, hebben de meesten van ons al wel een bruin kleurtje. Maar naast de wens om lekker buiten te zijn, hebben velen ook vaak een sterke drang om juist uit de zon weg te blijven. Dat blijkt onder andere uit de verkoop van parasols. Maar weten we eigenlijk wel dat onze huid ook een ingebouwd zonnescherm heeft?
De huid beschikt over een ingewikkelde biologische ‘machine’ om beschadiging door de zon te voorkomen. Ons bruine kleurtje is het resultaat van de werking van die speciale biologische machine. Deze functioneert als een eigen, in de huid ingebouwd zonnescherm om de extra gevoelige delen van onze huidcellen uit de zon te houden. Als deze machine er niet zou zijn, zou de mens alleen al door de stralingsenergie van de zon een hogere sterftekans hebben.
Op leven en dood
Het ‘melanine-zonnescherm’ houdt de UV-stralen tegen door precies genoeg melanine naar de bovenste huidcellen te transporteren. Dat gaat als volgt. De pigmentcel (melanocyt) is een type huidcel dat melanosomen produceert en afgeeft aan de bovenste huidcellen (keratinocyten). Elk pigmentcel geeft pigment af aan tientallen huidcellen, waarmee met behulp van uitlopers (dendrieten) contact wordt gemaakt.Rood, bruin, zwart
Parasol
Mensen kunnen geboren worden zonder melanine in huid of haar. Dat verschijnsel heet albinisme en openbaart zich in een witte huid en rode ogen. Albino’s kunnen slecht zien en kampen doorgaans met tal van andere oogproblemen. Albinisme komt ook voor bij dieren. Een bekend voorbeeld was Sneeuwvlokje, een gorilla die zeven jaar geleden in de dierentuin van Barcelona overleed. Één van de kenmerken van albinisme is dat de huid erg gevoelig is voor de zon en dus snel verbrandt. In 2001 werd bij Sneeuwvlokje een vorm van huidkanker geconstateerd, die mogelijk verband hield met zijn albinisme.De eerste stap verloopt via het ultraviolette licht. Dat UV-licht zorgt ervoor dat melanine een chemische reactie ondergaat, waardoor het donkerder wordt. Dat stelt het in staat om nóg meer UV-licht op te nemen. (Chemische ingenieurs zijn overigens druk bezig om verfpigmenten te ontwikkelen die ook automatisch van tint kunnen veranderen.)
De tweede stap is het stimuleren van de pigmentcellen om meer melanine aan te maken. Het komt erop neer dat aan de ene kant één pigmentcel een groot aantal huidcellen voorziet van het DNA-beschermende melanine, en dat aan de andere kant de huidcellen de pigment cellen weer beschermen door ze mooi af te dekken.
Andere functies
In Nederland wordt jaarlijks bij 3.500 mensen een melanoom (een groep pigmentcellen die veranderd zijn in kwaadaardige kankercellen) vastgesteld, meldt KWF Kankerbestrijding. Daarnaast kunnen er nog vele andere te genezen huidkankerachtige aandoeningen optreden, in de meeste gevallen bij personen met een lichtere huid, vastgesteld. Melanine voorziet zeker in een mate van natuurlijke bescherming, maar niemand is immuun voor huidkanker, wat je huidskleur ook is. Als mensen hun huid te veel blootstellen aan zonlicht, of als ze een defect hebben in de pigmentaanmaak, dan kan de ultraviolette energie van de zon uiteindelijk de beschermende en herstellingsmechanismen zover overbelasten dat de gevolgen dodelijk kunnen zijn.Zelfreparerend
Een andere stimulerende factor is nogal opmerkelijk. Bij normale blootstelling aan de zon treedt altijd beschadiging van het huidcel-dna op, maar er vindt óók herstel plaats. De mate waarin dit gebeurt (een bijzonder ingewikkeld proces, zie kader pagina 23) voltrekt zich binnen strikte grenzen. De pigmentcellen stellen als het ware vast hoeveel reparaties er moeten gebeuren. Als dat aantal stijgt (wat erop wijst dat er toegenomen schade is door de zon), dan wordt de melanineproductie verhoogd om zo het DNA te beschermen tegen verdere beschadiging. In managersjargon wordt dit ‘het aanpakken van de kernoorzaak van het probleem’ genoemd (in tegenstelling tot het bestrijden van de gevolgen).
Hoe bestaat het!?
De werking van melanine in het menselijk lichaam laat zien dat leven zich niet in complexiteit heeft kunnen ontwikkelen zónder het bestaan van een Schepper. Zoals hierboven beschreven moet voor een goede werking van de huid de ‘ruwe’ zonne-energie eerst gereguleerd worden door vooraf bestaande samengestelde biologische systemen. Als die er niet van tevoren zouden zijn, wordt het leven onmiddellijk weer vernietigd. Een complex proces zorgt voor het aanmaken van de beschermende stof melanine. Om de huid goed te laten werken, worden honderden, door enzymatische reacties bestuurde gebeurtenissen gecontroleerd. En die verlopen niet zomaar in een vaste volgorde. Als in een netwerk beïnvloeden ze elkaar, in lagen van terugkoppelingen en controle, allemaal gericht op dat ene doel: het beschermen van de huidcelkern.
• De pigmentcel vormt lange uitlopers (dendrieten), een soort armen die zich uitstrekken tussen de huidcellen.
• Binnen die armen groeien microtubuli, super dunne buisjes waarvan er drieduizend (!) zouden passen in de diameter van een mensenhaar.
• Deze microtubuli werken als treinsporen om melanosomen over te vervoeren. Kleine eiwitmotoren, die voor de microtubuli gemaakt zijn, trekken de melanosomen voort.
• Onder leiding van tenminste twee extra genen en gecontroleerd door vier ‘vrachtvervoer’-eiwitten, wordt de melanosoom in een overstapblaasje gezet aan het uiteinde van de arm. Dat blaasje past weer in een speciale instulping in de huidcel. Vervolgens kan de melanosoom in de huidcel worden geïnjecteerd.
• Vervolgens zullen de huidcellen de melanosomen naar de zonkant van hun kernen vervoeren.
Interessant is dat het aantal melanosomen, zowel in de producerende melanocyten als de ontvangende huidcellen, van invloed is op de stofwisseling en activiteit van deze cellen. Veranderingen worden door het centraal zenuwstelsel geregistreerd. Zo wordt de schadelijke aanval van veel UV-licht door de huidcellen geheel zelfstandig afgehandeld, zonder dat het centraal zenuwstelsel daarbij betrokken is. De aanval wordt echter wel via een omweg door dat centraal zenuwstelsel opgemerkt. Een in elkaar grijpende machinerie dus in je huid.
Dit artikel is met toestemming overgenomen uit Weet Magazine. De volledige bronvermelding luidt: Guliuzza, R.J., 2010, Melanine, het zonnescherm in je vel, Weet 2: 21-24.
