Nederlandse creationisten zijn geen surfers in een Amerikaans golfslagbad

by Jan van Meerten | sep 3, 2019 | Rebuttal, Theologie

In 2017 verscheen er een interview met de wetenschapshistoricus dr. Ab Flipse in EO Visie.¹ In mijn artikel ‘Jonghistorische werkelijkheidsopvatting als eenduidig golfgeklots in de oceaan van het zijn’, reageerde ik uitgebreid op dat interview.² Recent kwam ik er achter dat dr. Flipse een reactie daarop heeft gegeven.³ Zijn reactie gaat op de meeste punten van mijn artikel niet in. Dat is jammer!

De punten in mijn artikel ‘Jonghistorische werkelijkheidsopvatting als eenduidig golfgeklots in de oceaan van het zijn’ waren afgeleid van het interview met dr. Flipse met EO Visie.⁴ Mijn bezwaren waren: 1) Flipse trekt té stellige conclusies uit de resultaten van de enquête van De Nieuwe Koers. 2) Kuyper en Bavinck waren géén voorstanders van de evolutietheorie, integendeel. 3) Er zijn géén drie golven van klassiek scheppingsgeloof (en daarop voortbordurend een scheppingsparadigma) geweest vanuit Amerika. 4) Flipse is onbekend met de achterban van Logos Instituut en Weet Magazine. 5) Prof. Gijsbert van den Brink is niet de eerste Nederlandse theoloog ná Bavinck en Kuyper die de evolutietheorie doordenkt. 6) Er is wel degelijk sprake van een hellend vlak. In zijn reactie gaat dr. Flipse slechts in op punt 2 en herhaalt hij zijn eigen stelling waar ik op reageerde met punt 3. Helaas zien we geen weerlegging van mijn bezwaren bij punt 3. Hieronder een beknopte bespreking van zijn reactie. In dit najaar hoop ik de punten hieronder nog verder uit te werken in reactie op een hoofdstuk van dr. Flipse, in het boek ‘En God zag dat het goed was’, met als titel: ‘Hoe heeft het debat over schepping en evolutie zich de afgelopen anderhalve eeuw ontwikkeld?’.

Kuyper en Bavinck

In reactie op mijn tweede punt over Kuyper en Bavinck geeft dr. Flipse aan dat de kritiek van deze theologen zich richtte op zowel de wereldbeschouwing (d.i. het evolutionisme) als op de Darwiniaanse theorie (d.i. de evolutietheorie). Dr. Flipse ondergraaft hiermee echter zijn stelling in het interview dat Kuyper en Bavinck de evolutietheorie grotendeels accepteerden. Van zowel Kuyper als Bavinck kan gezegd worden dat zij de evolutietheorie grotendeels afwezen. Ik ben het helemaal eens met dr. Flipse als hij over de beide theologen schrijft: “In plaats daarvan, zo meenden zij, moest er vanuit de christelijke wereldbeschouwing een eigen theorie worden ontwikkeld.” Uiteraard kan (of zelfs moet) er bij de opbouw van die theorie ‘dankbaar gebruik worden gemaakt van alles wat er door wetenschappers die werkten vanuit een andere wereldbeschouwing aan waardevolle resultaten was gevonden’. Beide theologen waren dus op zoek naar een alternatief voor de evolutietheorie. Je hoeft niet op zoek naar een alternatief als het bestaande volstaat. De stelling van Flipse dat deze theologen ‘niet principieel uit(sloten, JvM) dat ook binnen de christelijke wereldbeschouwing ruimte is voor een evolutietheorie’ mist iedere onderbouwing.

Amerikaans fundamentalisme

In plaats van te reageren op mijn bezwaren tegen zijn vermeende ‘drie golven van creationisme’, herhaalt dr. Flipse deze stelling. Deze luidt: “In mijn publicaties heb ik laten zien dat de diversiteit aan opvattingen die aanvankelijk bestond, niet bleef bestaan. Al bij de volgende generatie gereformeerden, in de jaren twintig, vond een vorm van jonge-aarde-creationisme ingang, mede onder invloed van het Amerikaanse fundamentalisme dat in die tijd ontstond.” Later, in de jaren ’50, zou er volgens de wetenschapshistoricus meer ruimte zijn voor de evolutietheorie. Dat leverde weer een tegenreactie op. Nu is er een derde creationistische golf gaande als tegenreactie op prof. Van den Brink c.s. Dit Amerikaanse golfgeklots van dr. Flipse, in navolging van o.a. dr. Ronald Numbers, doet geen recht aan de geschiedenis van het klassieke scheppingsgeloof (en het daarop voortbordurende scheppingsparadigma). Er zijn altijd scheppingsgelovigen geweest die geloven dat God de Schepper hemel en aarde in zes dagen geschapen heeft, dat er een historische zondeval is geweest (met een eerste mensenpaar Adam en Eva) en om niet meer te noemen een wereldwijde zondvloed. Uiteraard gaan deze gelovigen in verzet als men de evolutietheorie probeert binnen te halen. De evolutietheorie is immers niet te rijmen met dit klassieke scheppingsgeloof. Uiteraard gaat men op zoek naar alternatieven, we moeten immers altijd bereid zijn tot verantwoording. Uiteraard gaat men op zoek naar geestelijke herkenning buiten de landsgrenzen, om niet het wiel opnieuw uit te moeten vinden. Dat deed men in de 19e eeuw, dat deed men in de 20e eeuw en dat doet men in de 21e eeuw. En die geestelijke herkenning werd en wordt gevonden in Engeland, Amerika, Brazilië, Duitsland, Australië, Zuid-Korea en over de hele wereld. De drie creationistische golven van dr. Flipse, missen iedere grond en komen voort uit onbegrip van de creationistische theologie en wetenschapsbeoefening.

Diversiteit

Volgens eigen zeggen wilde dr. Flipse met het interview in EOVisie aanstippen dat binnen het protestantisme van de negentiende eeuw gevarieerd werd gedacht over de evolutietheorie. Dat dit even ‘weg’ is geweest, maar nu wéér terug is. Nergens beweer ik dat protestanten in de twintigste eeuw monolitisch dachten over het klassieke scheppingsgeloof. Toen Charles Darwin met zijn theorie kwam waren er inderdaad protestanten die dat accepteerden en protestanten die dat afwezen. In de twintigste eeuw is dat niet anders geweest. De uitspraak dat we met het werk van prof. Gijsbert van den Brink in de hand wéér negentiende eeuws zouden denken, mist iedere onderbouwing en is mijns inziens zelfs onjuist. Niet alleen omdat het o.a. Kuyper en Bavinck geen recht doet, wat dr. Flipse ook zelf toegeeft, maar ook omdat het een verkeerd beeld geeft van de twintigste eeuw.