In de afgelopen paar maanden is binnen Gereformeerde kringen in Nederland veel over deze vraag gediscussieerd. Dit naar aanleiding van de recente publicatie van het boek van dr. Gijsbert van den Brink: ‘En de Aarde bracht voort: Christelijk geloof en evolutie’ (juni 2017, Boekencentrum). Een Engelse versie onder de titel ‘Reformed Theology and Evolutionary Theory’ zal in 2018 door Eerdmans worden gepubliceerd.
Dr. Van den Brink is theoloog aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Hij is lid van de Gereformeerde Bond (GB), de behoudende vleugel van de Protestantse Kerk Nederland (PKN). Leden van de GB zijn meestal behoorlijk orthodox, zij houden vast aan de traditionele manier van lezen van Genesis. Dat deed Van den Brink zelf inderdaad ook, vijftien jaar geleden. Maar nu, beïnvloed door zijn collega’s in de biologie, is hij zover gekomen dat hij evolutie aanvaardt. In zijn boek claimt hij dat iemand evolutie kan aanvaarden en tegelijk orthodox Gereformeerde theologie in ere houden.
Overzicht
Volgens Van den Brink heeft God alle leven door evolutie geschapen. Het kennelijke toeval van evolutie neemt niet Gods voorzienige leiding van alle details op een dieper niveau weg. Dood en lijden bestonden vanaf het begin, zelfs onder mensen, en zijn daarom deel van Gods ‘heel goede’ schepping. Zich evoluerende mensen gedroegen zich zondig (zij moesten wel egoïstisch zijn om te kunnen overleven en zich te ontwikkelen), maar zij werden daarvoor niet aansprakelijk gesteld, omdat zij tot dan toe geen wet kenden. Destijds, ongeveer 45.000 jaren geleden, toen er al een paar duizend mensen waren, heeft God ervoor gekozen Zichzelf aan Adam en Eva bekend te maken. Zij waren de hoofden van een stam. God gaf Adam en Eva de kans op onsterfelijkheid door het houden van Zijn geboden. Maar zij faalden voor die test. Daarna werden zij verantwoordelijk gehouden voor hun zonden. Adam en Eva besmetten de rest van de groep, zodat uiteindelijk alle mensen als zondaren verantwoordelijk werden gehouden, ook zij die niet van Adam afstamden.
Hoe verantwoordt Van den Brink dit scenario, dat behoorlijk verschilt van wat we in Genesis lezen? Hij claimt dat hij zowel theologie als wetenschap serieus neemt; de twee zouden elkaar aanvullen. Maar Van den Brink houdt vol dat theologie geen dingen mag zeggen die wetenschappelijk gezien vals zijn. Daarom, zo beweert hij, kunnen we het verhaal van Adam niet langer letterlijk nemen, maar moeten het ‘hercontextualiseren’ binnen een evolutionaire context. Kortom, hij past de Bijbel aan de heersende wetenschappelijke hoofdstroom aan.
Nederlandse discussie
De laatste decennia hebben we een drastische verandering onder de Gereformeerde kerken in Nederland gezien in de richting van een aanvaarding van theïstische evolutie. Organisaties zoals de Evangelische Omroep en de Evangelische Hogeschool, die in de jaren ’70 werden opgericht om het orthodox Christelijke gedachtegoed te bevorderen, hebben sindsdien beide afstand genomen van creationisme en omarmen nu theïstische evolutie. Dit zien we eveneens bij het Nederlands Dagblad, een Christelijke krant, die lang verbonden was met de Vrijgemaakt Gereformeerde Kerken. Deze krant schuift evolutie nu ook naar voren. Een nieuwe organisatie, Forum C, ondersteund door Biologos (de Amerikaanse organisatie die theïstische evolutie onder kerken bevordert) is ook actief in het bevorderen van de evolutionaire zaak.
De traditionele Bijbelse visie wordt verdedigd door het Logos Instituut, dat een goed bruikbare website heeft, door het zesmaal per jaar verschijnende populair-wetenschappelijke magazine Weet en door het orthodox Gereformeerde Reformatorisch Dagblad. Bij alle drie vinden we dieper gaande discussies over het boek van Van den Brink (Logos, Reformatorisch Dagblad, Weet).
Ook willen we wijzen op de zeer recent verschenen publicatie van een nieuw boek door prof. Dr. Mart-Jan Paul: ‘Oorspronkelijk. Overwegingen bij schepping en evolutie’ (Labarum Academic, Apeldoorn, 2017). Dr. Paul is ook lid van de PKN en is als theoloog verbonden aan de Evangelische Theologische Faculteit van Leuven, België. Zijn boek geeft een gedetailleerde verdediging van het orthodox Gereformeerde standpunt en is daarmee een waardige tegenhanger voor Dr. Van den Brink. Het geeft een uitstekend overzicht van de verschillende onderwerpen die op de kwestie van de oorsprong betrekking hebben, en van de recente ontwikkelingen in Europa en Amerika. We hopen dat een Engelse editie van dit boek spoedig gepubliceerd zal worden.
Gereformeerde confessies en evolutie
Hoe goed stemmen de standpunten van Dr. Van den Brink overeen met de Gereformeerde confessies? Niet zo heel goed. Ter overweging de volgende confrontaties:
Claim: We moeten Genesis in termen van de heersende wetenschap hercontextualiseren.
Gereformeerde confessies: Sola Scriptura. ‘Waar geloof is een stellig weten, waardoor ik alles voor betrouwbaar houd, wat God ons in zijn Woord geopenbaard heeft’ (Heidelbergse Catechismus Vr./Antw. 21) en ‘ zonder in enig opzicht te twijfelen geloven wij alles wat in de Bijbel is vervat’ (Nederlandse Geloofsbelijdenis Art. 5). De Nederlandse Geloofsbelijdenis (NGB) erkent openbaring door de natuur, maar deze kennis (1) betreft Gods middelen en (2) is minder duidelijk en volledig dan de Bijbelse openbaring (NGB Art. 2). Bovendien moeten wetenschappelijke theorieën, omdat ze menselijke constructies zijn, buigen voor de Schrift (NGB Art. 7). Een Gereformeerde epistemologie moet daarom wetenschappelijke theorieën beoordelen in het licht van de Schrift en niet andersom.
Claim: Adam werd door evolutie geschapen.
Gereformeerde Confessies: ‘Wij geloven dat God de mens uit het stof van de aarde geschapen heeft’(NGB Art. 14).
Claim: Adam was oorspronkelijk zondig vanwege zijn evolutionaire erfgoed.
Gereformeerde confessies: ‘God heeft de mens goed en naar Zijn beeld geschapen, dat wil zeggen: in ware gerechtigheid en heiligheid’ (HC Vr./Antw. 6; NGB Art. 14). Adam was zelf volledig verantwoordelijk voor zijn verdorven aard (HC Vr./Antw. 7).
Claim: Niet alle mensen stammen van Adam en Eva af.
Gereformeerde confessies: ‘onze eerste voorouders, Adam en Eva, werden zo verdorven dat wij allen in zonden ontvangen en geboren worden’ (HC Vr./Antw. 7). De oorspronkelijke zonde is een ‘erfelijk kwaad’ (NGB Art. 15), zodat ‘het hele menselijk nageslacht van Adam zich daardoor in het verderf heeft gestort’ (NGB Art. 16; Dordtse Leerregels 3-4: 1-3).
Claim: lichamelijke dood is geen straf voor de zonde
Gereformeerde confessies: ‘de mens heeft zich zo in de lichamelijke en geestelijke dood gestort’
(NGB Art. 17).
Claim: Evolutie gaat ervan uit dat de mens geen immateriële ziel heeft die lichamelijke dood overleeft.
Gereformeerde confessies: Bij de dood gaat onze ziel naar Christus, om later herenigd te worden met onze weer opgestane lichamen (HC Vr./Antw. 57; NGB Art. 37). (Noot: Ik weet niet zeker of dr. Van den Brink dit punt ook inderdaad bespreekt, maar het heeft er zonder meer mee te maken)
Kortom, dr. Van den Brinks epistemologie en hermeneutiek zijn duidelijk niet-gereformeerd en zijn voorgestelde ‘hercontextualisatie’ van Adam is op een aantal punten rechtstreeks in strijd met de Gereformeerde Confessies. Een halve eeuw geleden heeft prof. Harry Kuitert, een andere Gereformeerde theoloog aan dezelfde Vrije Universiteit van Amsterdam, ook verkondigd dat evolutie waar was en hij heeft het verhaal van Adam ook ‘gehercontextualiseerd’. Daarna heeft hij zijn op evolutie gebaseerde theologie tot in haar logische eindconclusie gevolgd en het hele Christelijke geloof verworpen. Dr. Van den Brink moet zich ervoor hoeden niet hetzelfde spoor te volgen.
Dit artikel is met toestemming overgenomen van de website van John Byl. Het originele artikel is hier te vinden.
