Ginkgo’s kun je tegenwoordig in veel parken aantreffen. Hier en daar staan ze in een rijtje langs de rijweg alsof ze net zo Nederlands zijn als wilgen en essen. Toch is dat allemaal pas van recente datum. Het gaat hier om de Japanse notenboom, ook wel Japanse of Chinese tempelboom1 genoemd met de wetenschappelijke naam Ginkgo biloba. Een echte exoot dus. En wat voor eentje! Je zou helemaal naar een berggebied in Oost-China moeten gaan om hem misschien nog in het wild te kunnen zien. Plantkundigen beschouwen hem als de enige vertegenwoordiger van een aparte orde binnen de naaktzadigen (Gymnospermae). Even een opfrisser: coniferen zijn ook naaktzadigen, i.t.t. de eerder genoemde wilg en es, die tot de bedektzadigen (Angiospermae) worden gerekend. Tweehuizig zijn ze, er zijn dus meneren en mevrouwen ginkgo. Karakteristiek zijn de vaak tweelobbige bladeren die in de herfst afvallen.
Bij oude ginkgo’s denk ik niet aan het exemplaar dat rond 1730 in Geetbets in Vlaams-Brabant als stekje is neergezet, noch aan het exemplaar dat door de beroemde botanicus Linnaeus in 1735 in Harderwijk zou zijn geplant. Ook niet aan de oudere exemplaren die rond Japanse tempels staan, vanwaar ze in achttiende eeuw naar Europa werden gebracht en die aanleiding was voor een van de Nederlandse namen. En zelfs niet aan die nog veel eerder van China naar Japan gebracht werden.
Nee, bij oude ginkgo’s gaat het om fossiele exemplaren. En dan blijken er in het verleden ook andere soorten te zijn geweest, die nu zijn uitgestorven. “Onze” ginkgo is dus een echte overlever, een levend fossiel. Net als de beroemde coelacanth, die kwastvinnige vis in de Indische Oceaan. Maar deze kun je zo maar gaan bekijken in het park om de hoek. In z.g.n. Permlagen (evolutionisch gedateerd op 270 miljoen jaar geleden) duiken de eerste fossielen van deze groep op. Maar misschien worden er nog wel een keer fossielen gevonden in gesteentelagen met een oudere datering. Dat gebeurt immers regelmatig bij allerlei soorten. Veel fossielen van ginkgo’s zijn gevonden in Mesozoïsche lagen: Trias en Jura, het tijdperk van de dinosauriërs.
De laatste jaren horen we veel over origineel biologisch materiaal (original biomaterial) in fossielen van dieren, zoals DNA van mammoeten en zelfs bloedcellen en ander zacht weefsel bij dino’s. Maar ook de botanici zijn bij fossielen gaan kijken naar zulk origineel materiaal van planten. Onlangs werden resultaten van zo’n onderzoek door Zweedse en Litouwse wetenschappers gepubliceerd.2 Ze noemen het voorlopige resultaten omdat ze nog zoveel meer verwachten te vinden. Het doel was om de verwantschap tussen verschillende fossiele en recente plantenfamilies te kwantificeren. Men onderzocht fossielen van over de hele wereld. Bij het onderzoek werd gebruik gemaakt van de modernste technieken om biologische verbindingen te detecteren. De meeste daarvan, zoals cellulose, zijn in de fossielen al uiteen gevallen. Maar succes had men met de wasachtige stoffen die planten in een laagje op de bladeren afzetten, de z.g.n. cuticula.
Op grond van de overeenkomsten tussen de stoffen bij de verschillende soorten stelden de onderzoekers “verwantschapsboompjes” op, wat hier en daar tot een ander inzicht leidde dan eerdere opgestelde boompjes met morfologische kenmerken. Zulke boompjes worden gewoonlijk in evolutionistische zin geïnterpreteerd.
Maar nu weer terug naar de ginkgo Ook die was een van soorten die onderzocht werd. De cuticula was van fossielen uit het Trias (in evo-jaren 205 miljoen jaar oud) bleek gelijk te zijn aan die van de huidige soort. Een mooi staaltje van stasis (geen ontwikkeling), zoals dat in het evolutiekringen heet. Het DNA dat verantwoordelijk is voor de aanmaak en samenstelling van die cuticula waslaag heeft geen verandering ondergaan. En hoewel binnen jonge aarde modellen de ouderdom van de lagen waarin de Trias-fossielen gevonden zijn veel lager is (rond de zondvloed), ook vanaf die tijd is de ginkgo niet veranderd.
Dus hij/zij is nog steeds de oude, die ginkgo!
