Twente in de ban van het zout

Diep onder het groen
van het mooie Twentsche land
zout, onmiskenbaar zout

Zo schrijft Irene Bagi-Wasch, een beroepskunstenaar. Zout is altijd al belangrijk geweest voor de wereldeconomie. Zout was in het verleden zo kostbaar dat degene die het zout bezat ook meer macht kreeg. Er werden zelfs oorlogen uitgevochten en op die manier probeerden men zo andermans zoutvoorraden te bemachtigen. Eind februari 2017 was ik op bezoek in het enige zoutmuseum van Nederland. Het museum is gevestigd in een prachtig monumentaal gebouw in het centrum van Delden. Het museum bestaat uit drie onderdelen verdeeld over de drie verdiepingen. Op de begane grond wordt een inleiding gegeven over het zout met leuke verhalen over dit wonderlijke goedje. Daarnaast gaat het vooral over de substantie zout: de samenstelling en het ontstaan ervan. Op de eerste verdieping gaat het vooral over de winning van zouten in het verleden en is er een grote zoutvaatjesexpositie. Deze expositie gaat op de tweede verdieping door en afsluitend is er op deze verdieping nog een film te bekijken in de bioscoopzaal.

De vrouw van Lot en een preek

Zout speelt in elke cultuur en godsdienst wel een rol. Het museum besteedt ook aandacht aan de Bijbel. Zo wordt er geschreven: “De Bijbelse steden Sodom en Gomorra lagen in zo’n woestijn. Toen ze vernietigd werden keek de vrouw van Lot om en… veranderde voor straf in een zoutpilaar.” Het is uiteraard de vraag of de makers van de expositie dit alleen als een interessant verhaal zien of dat ze er van overtuigd zijn dat het ook werkelijk op deze manier plaatsgevonden heeft en dus geschiedenis is. Overigens staat in de Bijbel niet dat Sodom en Gomorra in een woestijn lagen, integendeel in Genesis 13 wordt gesproken van Sodom, Gomorra en de vlakte van de Jordaan als ‘de hof des HEEREN’ en een Jordaan die het land bevochtigde. Dit geldt uiteraard voordat Sodom en Gomorra verwoest zijn. Daarnaast kun je een preek luisteren van een predikant die spreekt over het ‘zijn als het zout van de aarde’. Deze woorden klinken ook vandaag vanuit de Bijbel richting ons, zo laat de predikant weten. De bezoeker krijgt zo vanuit het zout een mooie christelijke boodschap mee.

Ander referentiekader

Het lijkt er echter op dat het christelijk geloof alleen in geestelijk opzicht wat kan en mag zeggen over het zout, want als je de tentoonstelling vervolgt dan zie je dat er bij het ontstaan van de zouten geen rekening wordt gehouden met deze geloofsovertuiging. In de tentoonstelling is de aarde zo’n 4,6 miljard jaar geleden ontstaan vanuit het accretiemodel en dat ongeveer 9 miljard jaar na de oerknal.¹ Zo’n 3,5 miljard jaar geleden ontstonden er zeeën en oceanen. Volgens het museum is het zout ongeveer net zo oud. Deze geloofsbelijdenis wordt als waarheid gepresenteerd. Het behoeft geen betoog dat creationisten hier anders over denken. Het museum denkt ook na over hoe de zouten in de Nederlandse ondergrond ontstaan zijn. Dit wordt als volgt beschreven:

“Ongeveer 240 miljoen jaar geleden was een groot deel van West-Europa, dus ook Nederland bedekt door de Zechsteinzee, een binnenzee. Er heerste een woestijnklimaat. Het water verdampte en het zout bleef achter. Zo ontstond een zoutlaag die door bodembeweging naar beneden zakte en bedekt werd met dikke lagen gesteente. In Twente ligt dit Zechsteinzout 1.000 tot 1.500 meter diep. Enkele tientallen miljoenen jaren later, tijdens de Bontzandsteentijd, gebeurde hetzelfde. Door overstromingen ontstond weer een binnenzee, de Rötzee. Door verdamping werd opnieuw zout gevormd, het zogenaamde Rötzout. Dit zout ligt in Twente ongeveer 400 meter diep.”

Het schetst zo een eenzijdig beeld van het mogelijke ontstaan van de wereldwijde zoutlagen: namelijk door indamping. Problemen met dit model, bijv. het ontbreken van een equivalente grootschalige situatie heden ten dage, en alternatieve theorieën zoals een hydrothermisch of vulkanisch ontstaan van deze zoutlagen worden onbesproken gelaten.² Dat is een gemiste kans!

Tweede verdieping

Op de begane grond is nog meer te zien zoals de structuur van zout, ons lichaam en zout, de economische waarde van zout en er zijn boorkernen te bekijken. Hoewel dit prachtig is opgezet, voert het te ver om dat hier uitgebreid te bespreken. De eerste verdieping gaat in op de geschiedenis van zoutwinning. In 2007 vonden er bijvoorbeeld opgravingen plaats in de binnenstad van het Zeeuwse Hulst. Er werden toen enorme lagen afval van het Middeleeuwse zoutwinningsproces gevonden. Zout werd toen gewonnen uit veen, maar de onderzoekers konden dat eerlijk gezegd maar moeilijk geloven. Maar een experiment uitgevoerd door de Archeologische Werkgemeenschap Nederland kreeg het in datzelfde jaar voor elkaar: het lukte inderdaad om zout uit veen te winnen.³ De tentoonstelling volgt de geschiedenis verder tot het zoutwinningsproces van Akzo Nobel (ook een van de sponsors van het museum) vandaag de dag.⁴ De rest van de eerste en een deel van de tweede verdieping wordt opgevuld met een grote tentoonstelling van prachtig vormgegeven en beschilderde zoutvaatjes.⁵

Ten slotte

Het museum wordt, afgezien van het gebruik van een ander referentiekader dan het creationistische, van harte aanbevolen. Zout hoort bij de Nederlandse geschiedenis en bij de Nederlandse ondergrond. De basisscholen in de regio moeten er zeker geweest zijn om zo de kinderen wat van de rijke Nederlandse cultuur en geschiedenis bij te brengen. De christelijke basisscholen zouden er goed aan doen de kinderen in een open gesprek voor te bereiden op de miljarden jaren en het naturalistisch ontstaan van de aardgeschiedenis. Hiermee kunnen al enkele misvattingen bij de kinderen weggenomen worden.

1. Welke onjuistheden deze modellen bevatten en hoe sommige christenen er anders tegenaan kijken is te lezen in een boek van de astrofysicus dr. John Hartnett. Zie: Williams, A., Hartnett, J.G., 2005, Dismantling the Big Bang. God’s universe rediscovered (Green Forest: Master Books).
2. Voor een beknopt overzicht zie: https://logos.nl/ontstaan-van-steenzoutformaties/. Volg ook de literatuurverwijzingen in dit artikel.
3. Zie ook het prachtige overzichtsartikel van dr. Cees Laban in Grondboor & Hamer: Laban, C., 2009, Darinkdelven, Grondboor & Hamer 63 (3/4): 98-102.
4. https://www.akzonobel.com/nl/
5. http://www.zoutmuseum.nl/