Wanneer begonnen mensen vuur te maken? De eerste vermelding over branden of vuur die ik in Genesis kan vinden, is het offer van Noach na de zondvloed. We kunnen aannemen dat ook het offer vonkte dat leidde tot de moord op Abel, maar Genesis zegt niet dat het verbrand werd. Er staat alleen dat ze offers brachten. In Genesis 4:22 lezen we over Tubal-Kaïn die ijzer en brons bewerkte, wat ook het gebruik van vuur impliceert. Maar Noach is de eerste waar over over verbranden gemeld wordt (Gen. 8:20). De volgende vermelding van verbranding is het bakken van stenen in Babel (Gen. 11: 3). Tegen de tijd dat het verhaal zich op Abraham richt, lijkt hij zeer vertrouwd met vuur.
Hoe verhoudt zich dat tot het fossielenbestand? Er zijn een aantal echt “oude” locaties die bewijzen voor verbranding laten zien, die al dan niet opzettelijke branden vertegenwoordigen, aangestoken door oorspronkelijke mensen. Koobi Fora, met een conventionele datum rond 1.5 Ma (Ma=miljoen jaar), heeft een paar locaties met sporen van verbrande stenen en klei. De beroemde Zhoukoudian-locatie ten westen van Beijing met betwist bewijs van gebrande botten en oude haarden heeft de laatste jaren veel aandacht gekregen van antropologen. Het beweerde vuurbewijs in Zhoukoudian heeft een conventionele datum van ongeveer een half miljoen jaar geleden.
Andere locaties tonen duidelijker bewijs van opzettelijk vuurgebruik door vroege mensen. Wonderwerk Cave in Zuid-Afrika heeft sporen van as die in een grot was begraven, wat suggereert dat een of ander soort mens vuur heeft gemaakt in de grot, op een conventionele datum van 1.0 Ma. In Israël zijn gebrand hout en vuursteen, met een conventionele datum van 700.000 jaar geleden, gevonden op een locatie met de naam Gesher Benot Ya’aqov.
In Europa vindt men bewijs van haarden in Terra Amata, een locatie bij Nice, Frankrijk met een conventionele datum van ongeveer 300.000 jaar geleden. Heel duidelijk bewijs van vuur is te vinden in Klaises River Mouth, Zuid-Afrika, en de oudste overblijfselen in die grot hebben een conventionele datum ongeveer 125.000 jaar geleden. Waar Neandertal fossielen algemeen gevonden worden, erkennen wetenschappers dat ze vaak vuur gebruikten. De vraag blijft echter: konden ze vuur maken?
De uitdaging van al deze locaties is, of ze aantonen dat mensachtigen opzettelijk vuur maakten. Hoe weten we bijvoorbeeld dat het niet gewoon vuur van bosbranden was dat bewaard werd? Of was het bewijs van vuur alleen maar plaatselijk? Misschien is de as en kool tijdens een zware regenbui van ergens anders naar de locatie gespoeld? Wat voor soort bewijs kunnen we gebruiken om aan te tonen dat mensen uit de oudheid echt het vuur zelf hebben gemaakt.
Kijk naar het onderzoek van Sorensen en collega’s. Ze begonnen hun onderzoek met het onderzoeken van bekende markeringen op Neanderthaler stenen werktuigen. Het belangrijkste gereedschap waar ze naar keken, was de vuistbijl, een druppelvormig gereedschap dat vermoedelijk werd gebruikt als een met de hand vastgehouden mes of bijl. Van sommige van deze gereedschappen was bekend dat ze kleine krasjes hadden, strepen die leken op iets dat misschien is afgeschraapt of tegen de vuistbijl is geslagen. Ze speculeerden dat vuurstenen vuistbijlen gebruikt zouden kunnen zijn als doelbewuste aanstekers, door op een stuk pyriet te slaan om vonken en vuur te maken. Met andere woorden, in plaats van een speciaal stuk vuursteen rond te dragen alleen maar om vuur te maken, gebruikten ze gewoon het vuurstenen gereedschap dat voor de hand lag. Zouden deze merktekens op Neandertal vuistbijlen gecorreleerd kunnen worden met de markeringen op een stuk vuursteen dat werd gebruikt om vuur te maken?
Om die vraag te beantwoorden, maakten ze hun eigen vuistbijlen en gebruikten die om vuur te maken met pyriet. En ja hoor, de sporen die ze op hun moderne vuistbijlen zagen, kwamen overeen met de markeringen op de Neanderthaler vuistbijlen. Ze meldden dat de sporen op sommige oude vuistbijlen hen zelfs lieten zien hoe de Neandertaler de vuistbijl zou hebben vastgehouden tijdens het slaan. Op sommige gereedschappen konden ze zelfs zien welke hand de Neandertaler gebruikt had om mee te slaan!
Er is veel commentaar wat betreft het gebruik van vuur en de vuursporen bij de de Neandertaler, maar ik ben vooral geïnteresseerd in wat ze nog meer zullen vinden. Ze vermelden onderzoek van andere stenen werktuigen (zoals Acheulean gereedschappen van Homo erectus) maar vinden geen vergelijkbare sporen van pyriet slaan. Ze zullen vast door blijven zoeken verwacht ik.
Wat betekent dit voor het creationisme en de Genesis-referenties die we aan het begin van dit artikel toonden? Ik ben er niet helemaal zeker van, maar kan wel wat opmerkingen maken. Allereerst zijn deze Neanderthaler stenen werktuigen van na de zondvloed en waarschijnlijk na Babel. Ik veronderstel dat Noach wist hoe hij vuur moest maken en gebruiken, omdat hij na de zondvloed een offer bracht dat verbrand werd. Na Babel is dan misschien het vermogen om vuur te maken verloren gegaan bij sommige van de taalgroepen (misschien zelfs veel taalgroepen), wat betekent dat het vermogen om vuur te gebruiken opnieuw moest worden ontdekt. Misschien is het dat, wat we nu zien bij deze Neandertal gereedschappen.
Anderzijds weten we niet echt hoe ver terug het gebruik van vuur gaat. De hierboven genoemde locaties hebben dubbelzinnig bewijs van opzettelijk vuurgebruik, maar “dubbelzinnig” betekent dat het beide kanten op kan. Die as en verbrande botten zijn misschien niet afkomstig van menselijk verbranden, maar ze kunnen het ook wel zijn. Zelfs als we geen aanwijzingen vinden van ‘vuur-strijkers’ bij de Homo erectus, dan betekent dat nog steeds niet dat ze geen vuur konden maken en gebruiken. Het zou alleen maar betekenen dat ze het niet op die manier deden. Natuurlijk komen we hier gevaarlijk dicht bij pure speculatie, wat onwenselijk is. Ik denk dat het beter is om te zeggen dat het gebruik van vuur na Babel onder sommige taalgroepen verloren is gegaan en later is hersteld.
Maar vertrouw niet op mijn woord. Lees gratis het originele onderzoeksrapport bij Scientific Reports:
Sorenson et al. 2018. Neandertal fire-making technology inferred from microwear analysis. Scientific Reports 8:10065. https://www.nature.com/articles/s41598-018-28342-9.
Dit artikel is met toestemming van de auteur overgenomen van Human Genesis. Het originele artikel is hier te vinden.
