Eén ding is zeker, God heeft niets simpels gemaakt in je lichaam. Zelfs een haar zit zo complex in elkaar dat wetenschappers dit nooit kunnen verklaren aan de hand van een stapsgewijze ontwikkeling over miljoenen jaren. De haar is ontworpen. Alles grijpt precies in elkaar.
Haar groeit op cyclische wijze. Dat betekent dat een relatief lange groeiperiode (die varieert per type en locatie van de haar) gevolgd wordt door een korte periode van rust. Daarna zal de haar worden losgelaten uit het haarzakje en vormt zich weer een nieuwe haar. Het komt erop neer dat de lengte van de groeicyclus de lengte van de haar bepaalt. Als haar langer en langer groeit, zonder dat het door het haarzakje wordt losgelaten, zou dat voor zoogdieren die nooit een kapper bezoeken een ramp zijn. Stel je eens voor: een eekhoorn die tussen de takken door springt, daarbij een lange bos haar achter zich aan slepend… dat zou hem ernstig belemmeren in bewegingsvrijheid. Daarom is de eekhoorn zo gebouwd dat hij zijn haren eerder laat vallen. Er lijkt aan alles te zijn gedacht!
Naar schatting telt een mensenhoofd zo’n 100.000 haren. Het precieze aantal varieert natuurlijk van persoon tot persoon. Sommige mensen – denk aan de wat oudere man – hebben helemaal geen haren meer, zul je zeggen. Toch is dat niet zo (zie kader verderop). Haren groeien met name op je hoofd. Tenminste, zo lijkt het. Als je goed kijkt, zul je merken dat je overal op je lichaam haren hebt, met uitzondering van je handpalmen en voetzolen; die zijn echt haarloos. Op het totale oppervlak van je lichaam groeien ongeveer vijf miljoen haren, maar vele daarvan zijn moeilijk te zien.
Haartypen
Sommige plekken op je lichaam lijken misschien echt haarloos te zijn. Denk aan je voorhoofd en je neus. Toch groeien ook daar haartjes. Ze zijn alleen zo kort, dun en kleurloos dat je ze nauwelijks kunt zien. Ze heten vellusharen. Per vierkante centimeter heb je ongeveer evenveel haren op je voorhoofd en neus als op je hoofdhuid. Je ziet ze alleen minder goed. De lange, gekleurde haren boven op je hoofd, maar bijvoorbeeld ook de baardharen, heten terminaalharen. De eerste haarzakjes daarvan beginnen zich te vormen in de derde maand van de zwangerschap. Die haarzakjes bevatten niet alleen de haar zelf, maar ook een talgkliertje, de verzorgende bloedvaatjes, de zenuw en een spiertje waardoor de haar zich op kan richten bijvoorbeeld bij kou (kippenvel). Als de baby nog in de baarmoeder is, ontwikkelen de haarzakjes lanugohaartjes. Dat zijn fijne, zijdeachtige lange haartjes die aan het eind van de zwangerschap (tot enkele maanden na de geboorte) weer worden afgestoten. Ze worden dan vervangen door vellusharen, die uit dezelfde haarzakjes groeien. Een te vroeg geboren baby kan er dus verbazingwekkend harig uitzien door de lanugohaartjes die nog niet zijn afgevallen.
Haar groeit uit buisvormige zakjes in de huid: de haarzakjes. Het zichtbare deel van de haar – de haarschacht – wordt opgebouwd uit levende cellen diep in het haarzakje. Deze fragiele levende cellen gaan vervolgens dood en vormen de opmerkelijk sterke vezel die je de haar noemt. Eén haarzakje kan tijdens je leven meer dan één type haar voortbrengen. De haar bestaat uiteindelijk dus uit dode cellen, die omgezet zijn in keratine en ander bindend materiaal. Dode cellen bevatten geen levende zenuwen, en daarom doet haarknippen geen pijn.
De haarzakjes waaruit haren groeien, werken bij kale mannen nog wel, maar ze maken kleine haartjes die niet met het blote oog te zien zijn. Volgens de onderzoekers is het goed nieuws. De stamcel die betrokken is bij het maken van haar, zou bijvoorbeeld met een crème gemanipuleerd kunnen worden. Zo kan er in de toekomst misschien weer een ‘echt’ zichtbare haar uit een haarzakje groeien.
Haarzakje
Wonderlijk is dat je geboren wordt met alle haarzakjes die je ooit zult krijgen. Meer zullen er tijdens je leven niet bij komen. Deze haarzakjes zullen je hele leven lang haren blijven maken. Maar hoe komt het dan dat er zoveel mannen kaal worden? In de puberteit beginnen sommige haarzakjes – die tot dan toe terminaalharen maakten – zichtbare, gekleurde haren te vervangen door bijna onzichtbare vellusharen. Als je inmiddels kaal bent geworden, is er dus een troost: je bent je haren niet verloren, je haren zijn alleen een stuk kleiner geworden.
Zes meter lang!
Alle haren zijn bedekt met een laag platte, dode cellen: de cuticula. Onder de microscoop lijkt het oppervlak van de cuticula op elkaar overlappende dakpannen. Hierdoor raken haren niet zo snel in de knoop. Stel je voor hoe je haar eruit zou zien als het gemaakt was van materiaal zo dun als nylondraad. Dan duurde je kamsessie in de badkamer ’s ochtends waarschijnlijk een stuk langer.De vorm van de cuticula heeft nóg een voordeel. Misschien is het wel de meest belangrijke functie: het zet de haar vast in het haarzakje.
Op je hoofd blijven haren veel langer zitten dan op andere plekken op je lichaam. De groeicyclus van hoofdhuid- en baardharen verschilt per mens, maar kan wel verscheidene jaren zijn. Van een Vietnamese man is bekend dat hij de langste hoofdharen heeft ter wereld: haren van maar liefst meer dan zes meter lang. Volgens BBC News, die hiervan verslag deed in juni 2004, beweerde de man nooit zijn haar te hebben geknipt in meer dan dertig jaar.
Oog voor detail
De haar wordt meer dan honderd keer in de Bijbel genoemd, vaak in de context van Gods liefdevolle zorg en bescherming van zijn kinderen. Om een voorbeeld te geven: als God ervoor zorgt dat Sadrach, Mesach en Abednego heelhuids uit de brandende oven komen, was hun hoofdhaar niet verbrand (Daniël 3 vers 27). En in Lukas 21 vers 18 staat dat Jezus zijn discipelen waarschuwt voor vervolging, maar Hij zei tegen hen dat ze niet bang hoefden te zijn omdat ‘niet een haar uit uw hoofd verloren zal gaan’. Een ander bekend voorbeeld uit de Bijbel is dat de Heere Jezus verklaarde dat zelfs de haren op je hoofd allemaal zijn geteld (Mattheüs 10 vers 30). Hieruit blijkt zijn zorgzame liefde; en de mensenhaar speelt er telkens een rol in om die boodschap dichtbij te brengen. Dit artikel laat in een paar pennenstreken zien dat zelfs je haren (op het oog de meest eenvoudige ‘lichaamsdeeltjes’) opmerkelijk zijn gebouwd. Je bent dus tot in het kleinste detail toegerust om te leven. Sta je daar weleens bij stil?
Niet alleen de haar is bekleed met een schubbenlaag (cuticula). Ook het haarzakje is ermee bekleed. De overlappende cellen van beide cuticula’s liggen daarbij in tegenovergestelde richting. Zo grijpen ze ineen en zorgen ze ervoor dat de haar op zijn plek blijft als je eraan trekt. Deze vergrendeling zorgt ervoor dat het onmogelijk is om een haar uit te trekken zonder dat een groot deel van het haarzakje meekomt. Maar maak je geen zorgen: haren uittrekken stelt meteen een herstelproces in werking. Je lichaam repareert het haarzakje en er komt een groeicyclus van een nieuwe haar op gang. Maar… als de haar zo strak op zijn plek wordt gehouden, hoe kan het dan dat hij langzaam uit het haarzakje groeit als hij langer wordt? Daar zorgen tienduizenden kleine ‘verbindingen’ in het haarzakje voor. Ze heten desmosomen. Deze verbindingen kunnen snel vastgezet en losgemaakt worden in een precieze volgorde. Zo kan de haar welbewust uit het haarzakje worden geschoven. Voordat het haar uit de oppervlakte van de huid schuift, wordt het haar-slot afgebroken door speciale enzymen. Moet je je voorstellen dat dit groeiproces dus dagelijks plaatsvindt in ontelbare haarzakjes zonder dat je het door hebt!
Dit artikel is met toestemming overgenomen uit Weet Magazine. De volledige bronvermelding luidt: Menton, D., 2012, Zit je haar goed? Plooibaar kapsel dankzij inventieve haaropbouw, Weet 15: 36-39 (PDF).
