Pierre écrite – een detail uit de Kerkgeschiedenis

Ten noordoosten van Sisteron, aan de weg naar Saint-Geniez is aan de linkerkant van de weg na een nauwe doorgang een Romeinse inscriptie in de rots aangebracht. Op de foto (niet links, maar rechts) bevindt zich de tekst op het vlakke gedeelte van de rots onder het rechte afdakje.

Pierre écrite

De inscriptie staat ter plaatse bekend onder de naam Pierre écrite. De tekst is in het 12e deel van het verzamelwerk van Latijnse inscripties, het Corpus Inscriptionum Latinorum, opgenomen onder nummer 1524. Omdat de rots aan de onderzijde van de tekst niet geheel vlak meer was, zijn daar de letters niet in gewone doorlopende regels aangebracht. Men paste zich aan aan de mogelijkheden die voorhanden waren. Bovendien is de tekst in dit onderste gedeelte in de loop van de vorige eeuw beschadigd. In oudere kopieën, die vroegere geleerden van de tekst gemaakt hadden, is meer te lezen dan nu nog waarneembaar is.

We geven nu links de tekst zonder woordscheiding zoals deze op de rots te lezen is. Tussen rechte haken staan reconstructies van weggevallen letters. Cursief staan letters die in vroegere tijden nog leesbaar waren.
We zien, dat het Latijn geschreven is zonder wit tussen de woorden. Ook het Grieks en het Hebreeuws hadden deze gewoonte. Er zijn veel afkortingen gebruikt. Deze zijn niet zoals bij ons aangeduid met een punt, maar met *.
Rechts vinden we de tekst zoals wij die zouden lezen, met woordscheidingen en met oplossing van de afkortingen. Hier en daar is de tekst qua spelling aan de Latijnse schoolgrammatica aangepast.

De Inscriptie

De tekst vertoont een rijke collectie aan titels van ambten. Ik laat die in de vertaling in het Latijn staan. Verklaring volgt na de vertaling.

Claudius Postumus Dardanus, vir illustris en van de patricische waardigheid, oud consularis van de Provincia Viennensis, oud-magister van het scrinium libellorum, oud questor, oud-praefectus praetorio Galliarum, en Nevia Galla, clarissima en illustris femina, moeder van het huisgezin van hem, hebben de plaats die de naam Theopolis draagt, het gebruik van wegen geschonken door aan beide zijden rotswanden af te houwen, hebben muren en poorten gegeven, omdat ze wilden, dat wat op hun eigen terrein was tot stand gekomen ter bescherming van allen gemeenschappelijk zou zijn, mede op instigatie van de vir illustris, vriend en broeder van vermelde persoon, Claudius Lepidus, oud-consularis van Germania Prima en oud-magister memoriae, oud-comes van de privé-bezittingen, opdat hun ijveren voor het welzijn van allen en een inscriptie over hun toewijding voor de openbare zaak getoond kan worden.

Schijnwereld

De inscriptie geeft op een fraaie wijze een beeld van de bureaucratie die zich sinds de tijd van Diocletianus (284-305) rond de keizer gevormd had. Nieuwe functies aan het hof en op de burelen van het rijk werden geschapen en van hoogdravende titels voorzien, ondanks het feit dat de economische toestand zeer slecht was. Het was een schijnwereld die ook bleef bestaan toen de volkeren uit Centraal-Europa het rijk aan het wankelen brachten.

Onwillekeurig moet je hierbij denken aan Hitlers rijk. Vanaf het moment dat hij dat Großdeutsches Reich noemde, begon de achteruitgang.

De praefectus praetorio was oorspronkelijk de commandant (praefectus) van de keizerlijke lijfwacht (het praetorium). Constantijn had deze figuur tot vice-keizer gemaakt. Langzamerhand ontstonden er drie prefecturen, elk met een praefectus praetorio:

1. Gallië met Spanje en Britannië
2. Italië met Afrika en Illyrië
3. het Oosten.

Onze Dardanus heet oud-praefectus praetorio Galliarum. Hij was dus prefect geweest van de eerstgenoemde prefectuur.

Bureaucratie van Diocletianus

Diocletianus had een hervorming doorgevoerd van de organisatie van het Rijk. Hij had daarbij veel nieuwe, kleinere provincies gevormd. De gouverneurs van deze provincies konden verschillende titels dragen: proconsul, consularis, corrector of praeses. Dardanus bracht het (vóór hij prefect werd) tot consularis van de Provincia Viennensis. Zijn broer Lepidus – men weet niet, of dit “broer” letterlijk genomen moet worden in deze tijd – was consularis van Germania Prima.

Aan het keizerlijk hof bestonden verschillende functionarissen die de goede gang van zaken in ‘s keizers huishouding te regelen hadden. Heel deze raad van hovelingen heette vanaf 337 consístorium. Tot dit gezelschap behoorde de quaestor sacri palatii, die tot taak had namens de keizer in het consistorium het woord te voeren. Dardanus zal deze functie bekleed hebben.

Ook de comes rerum privatarum (comes van de privé-bezittingen) behoort tot deze groep functionarissen. De keizerlijke kanselarij bestond uit vijf bureaux, elk geleid door een magister. Het bureau dat memoria heette – hiervan was Lepidus magister geweest -, had tot taak de antwoorden op binnenkomende verzoeken, brieven en dossiers te redigeren. De voorbereidende behandeling en de bestudering van elk van deze drie categorieën binnenkomende stukken speelde zich af op een bureel onder een magister. Dardanus had in de tijd waarin hij magister scrinii libellorum was, de leiding over het bureau dat verzoekschríften behandelde.

De senatorenstand was in de late keizertijd tot een groep van edelen geworden die ernaar streefden van generatie tot generatie tot de hoogste staatsambten door te dringen. Binnen de stand van de senatoren die allen recht hadden op de titel clarissimus, bestonden ook rangen. Een grove indeling kan men maken op grond van de titeIs waarop men recht had.
Boven de gewone clarissimi stonden de spectabiles, boven welke categorie de illustres stonden. We zien dat Dardanus en zijn vrouw (vir is man en femina is vrouw) tot de hoogste adel behoorden.
De praefecturen over Gallië bekleedde Dardanus misschien in 409 en zeker ín 412-13.

Dardanus

In brief 9 van Sidonius Apollinaris wordt niet positief over Dardanus geschreven:

cum in Constantino inconstantiam, in Iovino facilitatem, in Gerontio perfidiam, singula in singulis, omnia in Dardano crimina simul execrarentur.
… omdat zij (wie dat zijn doet niet ter zake hier) in Constantijn de onstandvastigheid, in Iovinus de lichtzinnigheid, in Gerontius de onbetrouwbaarheid verafschuwen, één eigenschap per persoon, maar al die beschuldigingen tegelijk in Dardanus.

Op grond van de inhoud van onze inscriptie – en dat is het geografisch aspect aan de Pierre Écrite – kunnen we constateren, dat Dardanus en Lepidus landgoederen bezaten in de buurt van Sisteron. Dat van Dardanus droeg de naam Theopolis (stad van God). Waar dit landgoed precies gelegen heeft, weet men niet. Er bevindt zich wel een plaatsje Théoux in de buurt, maar een verbinding tussen de namen Theopolis en Théoux is niet met zekerheid te leggen.

De stad van God

We weten wel, dat Dardanus christen was. In de correspondentie van Hieronymus (brief 129) en in die van Augustinus (brief 187) vinden we aan hem gerichte brieven, waarin geantwoord wordt op vragen die Dardanus aan de kerkvaders had gesteld. Aan Hiëronymus vroeg hij naar het Beloofde Land, aan Augustus waar Jezus onmiddellijk na de kruisdood was.

Men heeft wel vermoed, dat de vroegchristelijke crypte onder de kerk van Saint-Geniez met Dardanus te maken heeft. Zeker is hier echter niets.
Dardanus’ bekendheid met Augustinus verklaart mogelijk de naam Theopolis van zijn landgoed. Een hoofdwerk van Augustinus is namelijk De civitate Dei, over de Stad van God. Theopolis betekent hetzelfde in het Grieks.

Niets met de Pierre Écrite heeft het, overigens wel interessante, feit te doen, dat de kerk de indeling van Diocletianus heeft overgenomen voor de diocesen van bisschoppen en
aartsbisschoppen. Diocletianus’ kleine provincies vielen doorgaans samen met het gebied van Gallische stammen. Het opmerkelijke gevolg is, dat je vaak aan de gebieden van de Franse diocesen van voor de Franse Revolutie kunt zien, waar de stammen woonden die Caesar genoemd heeft!

P.S.

Wie ooit de Pierre Écrite zou opzoeken, zou ook in Vilhosc de Prieuré moeten bezoeken. Het is een restant van een klooster met fijne Romaanse zuilen, gelegen onder een boerderij. Gewoon aanbellen en men laat het zien.
Ook is in de buurt een verlaten dorp te vinden, Saint-Symphorien. Parkeren bij de Middeleeuwse brug van koningin Jeanne en te voet verder gaan. In de jaren ’60 was nog één boerderij bewoond. Het dorp was een officiële Franse gemeente. Pa en Ma kozen dus bij de gemeenteverkiezingen Pa telkens tot burgemeester. Er was een gemeentebegroting die ging over het onderhoud van de toegangsweg en de ene lamp van de straatverlichting. Nu is het dorp totaal verlaten en in verval.

Gerelateerde berichten:

Hoe kunnen we weten dat Jezus echt heeft geleefd? (Logos Talks video) Hoe kunnen we weten dat Jezus echt heeft geleefd? (artikel)